ΠΟΤΑΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Ἡ λέξις ποταμὸς προέρχεται ἀπ’τὸ ῥῆμα πίπτω =πέφτω, γιατὶ στὶς περισσότερες περιπτώσεις ἕνας ποταμὸς χύνεται ὁρμητικῶς πέφτοντας ἀπὸ ψηλὰ βουνά.

Γράφει ὁ Ἡσίοδος στήν «Θεογονία» του:

«Τηθὺς δ᾽ Ὠκεανῷ Ποταμοὺς τέκε δινήεντας,
Νεῖλόν τ᾽ Ἀλφειόν τε καὶ Ἠριδανὸν βαθυδίνην
Στρυμόνα Μαίανδρόν τε καὶ Ἴστρον καλλιρέεθρον
Φᾶσίν τε Ῥῆσόν τ᾽ Ἀχελώιόν τ᾽ ἀργυροδίνην
Νέσσον τε Ῥοδίον θ᾽ Ἁλιάκμονά θ᾽ Ἑπτάπορόν τε
Γρήνικόν τε καὶ Αἴσηπον θεῖόν τε Σιμοῦντα
Πηνειόν τε καὶ Ἕρμον ἐυῤῥείτην τε Κάικον
Σαγγάριόν τε μέγαν Λάδωνά τε Παρθένιόν τε
Εὔηνόν τε καὶ Ἄρδησκον θεῖόν τε Σκάμανδρον».

Τὰ ὀνόματα τῶν παιδιῶν τους ἔδωσαν ὄνομα στὰ μεγαλύτερα ποτάμια τῆς τότε Ἑλλάδος καὶ ἐπιβιώνουν μέχρι καὶ σήμερα, ἀκόμη κι ἄν βρίσκονται ἐκτὸς τῶν σημερινῶν μας συνόρων. Κι ὅσα δὲν ἀναφέρονται στὸν Ἡσίοδο κρύβουν μέσα τους μία ἱστορία ποὺ ἀνάγεται καὶ πάλι στὴν ἑλληνικὴ μυθολογία. Τί σημαίνει ὅμως τὸ ὄνομά τῶν μεγαλύτερων ποταμῶν τῆς χώρας μας;

Ὁ ποταμὸς τῆς Πελοποννήσου ΑΛΦΕΙΟΣ, πρώην Νύκτιμος, πῆρε τὸ ὄνομά του εἴτε ἀπὸ τὸ ῥῆμα ἀλφαίνω ( = προσπορίζομαι, μεταφέρω) γιατὶ μέσω τῆς ἀρδεύσεώς του προσπορίζονταν οἱ ἄνθρωποι τὰ ἀγαθά τους, εἴτε ἀπὸ τὸ ἐπίθετον ἀλφός ( =λευκός), λόγω τῶν καθαρῶν νερῶν του, εἴτε ὅπως γράφει ὁ σχολιαστὴς τοῦ Νόννου (Διονυσιακά, ΣΤ'), ἐκ τοῦ ἀνδρὸς Ἀλφειοῦ καταγομένου ἐκ τοῦ γένους τοῦ Ἡλίου 

«Ἀλφειὸς εἷς τῶν τὸ γένος ἀφ' Ἡλίου καταγαγόντων ἀμιλληθεὶς Κερκάφῳ τῷ ἀδελφῷ περὶ ἀρχῆς, ἀνεῖλε τὸν προειρημένον καὶ ὑπὸ Ποινῶν ἐλαυνόμενος ἔβαλεν ἑαυτὸν εἰς ποταμὸν Νύκτιμον, ὅς ἀπ' αὐτοῦ Ἀλφειὸς μετωνομάσθη».

Ὁ παραπόταμός του ΛΑΔΩΝ, ποὺ κατὰ τὸν Παυσανία ἦταν ὁ ὡραιότερος ποταμὸς τῆς Ἀρκαδίας, ὀφείλει τὸ ὄνομά του στὶς δάφνες (λαδωνίδες) ποὺ πλεόναζαν γύρω του.

Ὁ ΙΝΑΧΟΣ στὸ Ἄργος ἦταν κι αὐτὸς υἰὸς τοῦ Ὠκεανοῦ καὶ ἐτυμολογεῖται ἀπὸ τὴν ἴνα ( =δύναμις) + ἔχω. Εἶναι ὁρμητικὸς καὶ χειμαρρώδης μέχρι καὶ σήμερα.

Ὁ ΕΥΡΩΤΑΣ, πατὴρ τῆς Σπάρτης καὶ πεθερὸς τοῦ Λακεδαίμονος ἐτυμολογεῖται ἀρχικῶς ἀπὸ τὰ εὖ + ῥέω, τὰ ὁποῖα μὲ τὴν σειρά τους δημιούργησαν τὴν λέξιν εὐρώς ( = ὑγρασία, μοῦχλα).

Ἀνεβαίνοντας τὴν Ἑλλάδα συναντᾶμε τὸν βοιωτικὸν ΑΣΩΠΟΝ [ > ἄσις=λάσπη + ὄψις, (βλ. ΙΛΙΣΟΣ > ἰλύς=λάσπη, κατ’ἄλλους (Ε)ἰλισσός > περιστρεφόμενος)], τὸν μυθολογικὸν γαμπρὸν τοῦ Λάδωνος ποὺ ὀφείλει τὸ ὄνομά του στὴν λάσπη ποὺ ἀφήνουν τὰ ποτάμια ὅταν ξεχειλίζουν.

Καὶ λίγο πιὸ πάνω ὁ ΚΗΦΙΣΟΣ ἐκ τοῦ δωρικοῦ «κάπυς» ( ἰων. Κήπυς/κήφυς =τὸ πνεῦμα), γιατὶ ἔδινε ἀνάσα στὴν περιοχὴ μὲ τὰ νερά του.

Καὶ δίπλα του ὁ ΜΟΡΝΟΣ ἐκ τοῦ μόρινος ( =ὁ ἔχων χρῶμα μούρων) ἀλλὰ καὶ ὁ ΕΥΗΝΟΣ ( πρώην ΛΥΚΟΡΜΑΣ < λυκή =φῶς + ὁρμῶ) ἐτυμολογεῖται ἀπὸ τὰ εὖ +ἀνήρ. Δωρικῶς εὐανορία καὶ ἰωνικῶς εὐηνορία σημαίνει ἀνδρεία, γενναιότης, ὁρμητικότης. Λέγεται πὼς ἄλλαξε τὸ ὄνομά του ὅταν ὁ βασιλεὺς Εὔηνος πνίγηκε στὰ νερά του ὅταν δὲν κατάφερε νὰ σώσει τὴν ἀπαχθεῖσα κόρη του ἀπὸ τὸν Ἴδα.

Ἐπιπροσθέτως, ἔχουμε καὶ τὸν ποταμὸν ΑΛΑΜΑΝΑ ἤτοι ΣΠΕΡΧΕΙΟΝ ἐκ τοῦ ῥήματος σπέρχομαι ( =βιάζομαι, κινοῦμαι ὁρμητικῶς).

Λίγο πιὸ πάνω στὴν Πίνδο βρίσκεται ὁ ΑΧΕΛΩΟΣ. Ἕνας ποταμὸς ποὺ πολλοὶ ἐτυμολογοῦν ἀπὸ τὴν σανσκριτικὴ γλῶσσα κάνοντας τὸν Ἡσίοδο ποὺ ἔγραψε τὴν Θεογονία δεκάδες αἰῶνες πρὶν τὴν ὕπαρξιν τῆς σανσκριτικῆς νὰ ὁμοιάζει μὲ μάντη! Ἐτυμολογεῖται ἀπὸ τὴν ἄχα ( =θάλασσα) + λῷος ( =καλλίων). Ὁ ποταμὸς λοιπὸν μὲ τὰ καλλίτερα ὕδατα («Πᾶν ὕδωρ Ἀχελῶος καλεῖται», ΜΕΓΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ).

Κοντὰ στὴν Καρδίτσα ἐντοπίζουμε τὸν ΤΑΥΡΩΠΟ ( > ταῦρος + ὄψις) ποὺ χρωστᾶ τὸ ὄνομά του στὴν Ἄρτεμιν τὴν Ταυρωπό, τὴν προστάτιν τῆς ἄγριας φύσεως.

Ὕστερα πιὸ πάνω ὁ γνωστὸς θεσσαλικὸς ΠΗΝΕΙΟΣ ἤ ΑΡΓΥΡΟΔΙΝΗΣ ὅπως τὸν ἀναφέρει ὁ Ὅμηρος. Τὸ ὄνομά του εἶναι ἀβεβαίου ἐτυμολογίας. Ἐνδεχομένως νὰ προέρχεται ἀπὸ τὴν λέξιν πλάδος ( =ἕλος), ἀφθονία ἀκαθάρτων ὑδάτων (λατινικά: palus), ἡ ὁποία ὕστερα ἀπὸ διάφορα φθογγικὰ πάθη ἔδωσε στὰ σανσκριτικὰ τὴν λέξιν panka (βλ. Παννονία=βαλτότοπος). Σὲ κάθε περίπτωσιν εἶναι ἑλληνικὸν καὶ τὸ καταλαβαίνουμε καὶ ἀπὸ τὴν προϊστορία μας, τὴν λεγομένη μυθολογία, ὅπου ὁ Πηνειὸς εἶναι βασιλεὺς τῶν Πελασγῶν τῆς Θεσσαλίας.

Πάνω δεξιὰ τοῦ Πηνειοῦ, ὁ ΑΛΙΑΚΜΩΝ, ἡ θαλασσινὴ φροντίς τῶν κατοίκων πέριξ του. Προέρχεται ἐκ τῆς ἁλὸς καὶ τοῦ κάμνω ( =περιποιοῦμαι, φροντίζω μετὰ κόπου). Εἶναι καὶ ὁ μεγαλύτερος σὲ μῆκος ποταμὸς τῆς σημερινῆς Ἑλλάδος.

Καὶ ἄνω ἀριστερὰ οἱ ΑΧΕΡΩΝ καὶ ΑΡΑΧΘΟΣ. Ὁ πρῶτος ἐκ τῶν ἄχος (δωρ. ἦχος) + ῥέω, ὁ ῥέων μὲ βοὴ δηλαδὴ καὶ ὁ δεύτερος ἀπ’τὸ ῥῆμα ἀράττω ( =συντρίβω), ὁ ὁρμητικὸς ποταμός.

Ἀκόμα ἕνας ὁρμητικὸς ποταμὸς τῆς Ἠπείρου εἶναι κι ὁ ΘΥΑΜΙΣ ( >θύω =ὁρμῶ) ἤ ΚΑΛΑΜΑΣ (ἀπὸ τὶς καλαμιὲς ποὺ τὸν περιτριγυρίζουν).

Πάνω ἀπὸ τὸν Ἀχέροντα ὁ ΑΩΟΣ ἀπὸ τὸ ῥῆμα ἄω, συνώνυμον τοῦ ἄημι ( =φυσῶ, πνέω), ἀντίστοιχος τοῦ Κηφισοῦ.

Καὶ παραδίπλα ὁ ΑΞΙΟΣ, κατὰ πολλοὺς Βαρδάρης δυστυχῶς ( > Vardar= μογγολικὴ φυλὴ ποὺ ἐγκαταστάθηκε στὴν περιοχὴ τὸν 7^ο αἰ. μ.Χ). Ὁ Ἀξιὸς ὀφείλει τὸ ὄνομά του στὴν μακεδονικὴ λέξιν ἄξος ( =ἡ ὕλη, τὸ δάσος) λόγω τοῦ ὅτι οἱ ὄχθες του ἦταν δασώδεις.

(Παρατήρησις πρὸς ὅσους προτιμοῦν τὴν μογγολικὴ ὀνομασία ἔναντι τῆς ἑλληνικῆς γιὰ τὸν Ἀξιό: Ἡ Ἑλλὰς διαθέτει γλῶσσα λεξιλογικῶς πλούσια κι εὔηχη, μακραίωνη ἱστορία, ἑκατομμύρια ἐπιτεύγματα καὶ πολλοὺς πεσόντες ὑπέρ της. Δὲν ἔχει λόγον νὰ ζηλέψει ἀλλοθρόους καὶ δὲν χρειάζεται νὰ σφετερισθεῖ ὀνομασίες γιὰ νὰ μπορέσει νὰ ἐμπλουτίσει τὸ λεξιλόγιόν της ἤ γιὰ νὰ ἀποκτήσει ὑπόστασιν. Πόσω μᾶλλον ὅταν αὐτὲς οἱ ὀνομασίες εἶναι δύσθροα βάγματα.)

Γείτων τοῦ Ἀξιοῦ εἶναι ὁ ΣΤΡΥΜΩΝ ποταμός, τὸ ὄνομά του αὐτὸς τὸ ὀφείλει στὸν υἰὸν τοῦ Ὤκεανοῦ καὶ τῆς Τηθύος καὶ βασιλέα τῆς Θράκης, Στρυμόνα. Λέγεται πὼς τὸ ῥῆμα «στρυμῶ/στρυμώ(χ)νω», τὸ ὁποῖον θυμίζει ἀρκετὰ τὴν ῥίζα τοῦ ὀνόματος τοῦ ποταμοῦ, προέρχεται ἀπὸ τὸ ξύλον ποὺ χρησιμοποιοῦσαν γιὰ τὴν πίεσιν τῶν σταφυλιῶν, τὸ ὁποῖον ὠνόμαζον «στρύμοξ». Ὁ ποταμὸς Στρυμὼν εἶναι γνωστὸς γιὰ τὴν ἀπόθεσιν γαιωδῶν ὑλικῶν καὶ λάσπης ἀπὸ τὰ ῥέοντα ὕδατά του, τὰ ὁποῖα συσσωρεύονται/«στρυμώχνονται» στὴν πεδιάδα τῶν Σερρῶν καὶ στὴν λίμνη Κερκίνη. 

Λίγο ἔξω ἀπὸ τὴν Θεσσαλονίκη ἐκβάλλει ὁ ΕΧΕΔΩΡΟΣ ( > ἔχω +δῶρον), τοῦ ὁποίου ὁ πυθμένας  στὸ παρελθὸν εἶχε ψήγματα χρυσοῦ. Σήμερα ὀνομάζεται ΓΑΛΛΙΚΟΣ λόγω τοῦ δερμάτινου κοσκίνου μὲ τὸ ὁποῖον μάζευαν τὸν χρυσὸν ποὺ οἱ Λατῖνοι ὠνόμαζον callicum.

Κοντὰ σὲ αὐτοὺς οἱ ΝΕΣΤΟΣ/ΝΕΣΣΟΣ (δωρ. νάσσομαι =συσσωρεύομαι, γεμίζω πλήρως ἀπὸ κάτι, ὁ μεστός) καὶ ΑΡΔΑΣ ( > ἀρδεύω) ποὺ ἔκαναν εὔφορον αὐτὸ τὸ τμῆμα τῆς Ἑλλάδος.

Καὶ τέλος δυτικά τους ὁ ΕΒΡΟΣ, ποὺ σύμφωνα μὲ τοὺς ἀρχαίους Ἕλληνες ἦταν υἰὸς τοῦ Αἵμου καὶ τῆς Ῥοδόπης. Τὸ πρῶτο ὄνομά του ἦταν ῥόμβος > ῥέμβομαι ( = περιπλανιέμαι), ἕως ὅτου αὐτοκτόνησε ὁ υἰὸς τοῦ βασιλέως τῆς Θράκης Κασσάνδρου, Ἕβρος σὲ αὐτὸν καὶ τοῦ ἔδωσε τὸ ὄνομά του (Πλούταρχος, Περὶ ποταμῶν).

Πληροφορίες ἠντλήθησαν ἀπὸ τὰ βιβλία: <<O ΕΝ ΤΗΙ ΛΕΞΕΙ ΛΟΓΟΣ, ΑΝ.ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ>>, <<ΛΕΞΙΚΟ LIDDELL- SCOTT>>, <<ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΠΕΡΙ ΠΟΤΑΜΩΝ>>, <<ΜΕΓΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ, Ζ.ΚΑΛΛΕΡΓΟΥ (ἐκδ. 1499), <<ΗΣΙΟΔΟΣ, ΘΕΟΓΟΝΙΑ>> καὶ τὴν διαδικτυακὴ σελίδα<<ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ>> . Τὰ ὀνόματα τῶν κυριοτέρων ποταμῶν τῆς Ἑλλάδος τὰ ἤντλησα ἀπὸ τήν <<ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ WIKIPEDIA>>.