Ετυμολογική

Σήμερα σχεδὸν κανεὶς δὲν χρησιμοποιεῖ τὶς λέξεις «μαγνητοσκόπησις, ταινία, ὀπτικογράφημα» ἤ «μαγνητοσκόπιο, ὀπτικογράφος» ( ἄν ἀναφερόμαστε στὴν συσκευή) καί «ἦχος» , « αὐδ ή»   ὅ ταν θέλει νὰ περιγράψει τὶς ἔννοιες video καὶ  audio . Καὶ λέω σχεδὸν κανεὶς γιατὶ ἡ λέξις «ήχος» ἴσως καὶ νὰ ἔχει χρησιμοποιηθεῖ ἐλάχιστες φορὲς ἀπὸ κάποιους. Καὶ καμμιὰ φορὰ ἀναρωτιέμαι τί εἶναι καταστροφικότερον γιὰ τὴν γλῶσσα μας; Τὸ νὰ χρησιμοποιοῦμε στὸν λόγον μας λέξεις ποὺ νομίζουμε γιὰ ἀλλοδαπὲς ἤ τὸ νὰ μὴ ξέρουμε πὼς δὲν εἶναι ἀλλοδαπές; Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες τό «διακρίνω, βλέπω» τὸ ἔλεγον καὶ  F είδω. Τὸ δίγαμμα τὸ ὁποῖον προεφέρετο σὰν ἕνα πολὺ ἐλαφρύ, ἀνεπαίσθητον -φ/-β (συνήθως) ἦταν ἕνας τόσο λεπτὸς φθόγγος ποὺ οἱ Λατῖνοι δὲν μποροῦσαν νὰ τὸν προσαρμόσουν στὴν λαλιά τους καὶ τὸ προέφεραν βαρύγδουπα [v] . Δὲν εἶναι καὶ πολὺ δύσκολον νὰ τὸ διανοηθοῦμε αὐτό , ἄ ν ἔχουμε ἀκούσει ἔστω καὶ μία φορά στὴν ζωή μας ἀλλοδαπὸν νὰ προφέρει τοὺς φθόγγους  - γ, -δ, -χ, -θ κλπ. Ἔτσι λοιπὸν τό «Ἐγώ F ε

Ψάχνοντας κανεὶς τὰ λήμματα ποὺ σχετίζονται μὲ τὸν ἥλιο καταλαβαίνει πὼς πρόκειται γιὰ μία ἀτέρμονο διαδικασία. Κι αὐτὸ διότι ὁ ὀνοματοθέτης εἶχε καταλάβει τὴν σημαντικὴ ἀξία ποὺ ἔχει τὸ φῶς του καὶ ἡ θερμότης του γιὰ τὴν ζωή μας, ὁπότε ὁ,τιδήποτε καλό, ὁ,τιδήποτε σχετικὸν μὲ τὸ φῶς καὶ τὴν θερμότητα συνεσχετίζετο μὲ αὐτόν. Ἐπίσης, ἕνας μελετητὴς θὰ παρατηρήσει πὼς τὸ λεξιλόγιον τοῦ ἡλίου σχετίζεται ἄμεσα μὲ αὐτὸ τῆς ἁλός. Ἀναπόφευκτον, καθῶς ὁ ἁέλιος/ἡέλιος/σέλιος/ἅλιος/ἥλιος σχετίζεται ἄμεσα μὲ τὴν ἅλα, ἐφόσον οἱ ἀρχαῖοι ἡμῶν πρόγονοι εἶχον παρατηρήσει πὼς ἀπ’ αὐτὴν φαίνεται νὰ ξεπροβάλλει ὅταν ἀνατέλλει καὶ σὲ αὐτὴν φαίνεται πὼς βυθίζεται ὅταν δύει. Αὐτὰ ἐκ πρώτης ὄψεως, διότι δὲν θὰ μποροῦσε νὰ μὴν ἔχει ἐξερευνηθεῖ καὶ μελετηθεῖ ἐνδελεχῶς ἀπὸ τοὺς πρώτους ἐπιστήμονες τῆς ἀνθρωπότητος. Ἔτσι ὁ Ἐμπεδοκλῆς παρετήρησε πὼς ὁ ἥλιος εἶναι συναθροισμένον καὶ συσσωρευμένον πῦρ, ὅπως ἀκριβῶς τὸ ὕδωρ εἶναι γιὰ τὴν θάλασσα ( «ὁ μὲν ἁλισθείς, μέγαν οὐρανὸν ἀμφιπολεύει» ). Ἀλλὰ ὑπῆρχαν

Τί εἶναι οὐσιαστικὸν καὶ σὲ τί διαφέρει ἀπὸ τὸ ἐπίθετον; Γιατί δὲν τὸ λέμε ῥῆμα; Ἡ γνωστὴ ἐρώτησις «Τί μέρος τοῦ λόγου εἶναι ὁ/ἡ/τὸ τάδε;» ἀπὸ τοὺς ἐπιθυμοῦντες νὰ γνωρίσουν κάτι/κάποιον ἔχει βαθεῖα καὶ μακρὰ ἱστορία. Διότι γιὰ νὰ μπορέσει ὁ ἐγκέφαλος νὰ κατοχυρώσει μία πληροφορία, πρέπει νὰ τὴν ὁρίσει, νὰ τὴν χωρίσει σὲ μικρότερα κομμάτια ὥστε νὰ τὴν ταξινομήσει καὶ νὰ τὴν κατανείμει στὰ δικά του «κουτάκια», ἀπὸ ὅπου θὰ μπορέσει νὰ τὴν ἀνασύρει ὅποτε τὴν χρειαστεῖ. Δὲν εῖναι τυχαία ἡ ἐτυμολογικὴ σχέσις του νέμειν/μένειν μὲ τὴν μνήμη, οὔτε καὶ πὼς ἡ μήτηρ τῶν 9 Μουσῶν-προστάτιδων τῆς γνώσεως, ἐλέγετο Μνημοσύνη ( τόσα γράμματα ὅσα καὶ οἱ κόρες της). Ἔτσι κάπως λοιπὸν γιὰ τὶς λέξεις μας, γεννήθηκε ἡ «Τέχνη Γραμματική». Ἄλλωστε δὲν θὰ μποροῦσε ἡ τελειοτέρα γλῶσσα τοῦ κόσμου, ποὺ γιὰ γραμματικὴ ἔχει κανόνες μουσικῆς, μαθηματικῶν καὶ φιλοσοφίας, νὰ μὴν ἔχει βάλει σὲ τάξιν τὶς λέξεις της. Καὶ ἐπειδὴ τὸ ὄνομα εἶναι πάντα ὅμοιον τοῦ πράγματος (Πλάτων, Κρατύλος), ἡ λέξις πρέπει νὰ δηλοῖ αὐ

Ὅταν θέλουμε νὰ ποῦμε ὅτι κάτι ἔχει ξεπεράσει κάθε ὅριον, λέμε λανθασμένα πὼς εἶναι « ὑπὲρ τοῦ δέοντος ». Ἡ γραμματική μας, μᾶς ἐνημερώνει πὼς ἡ πρόθεσις «ὑπέρ» συντάσσεται μὲ  γενική , ὅταν μεταξὺ ἄλλων θέλουμε νὰ δηλώσουμε τὴν ὑπεράσπισιν, ὑποστήριξιν  πρὸς κάποιον/κάτι: Π.χ.1: Ὁμιλῶ ὑπέρ σου. ( = Σὲ ὑποστηρίζω) Π.χ.2: Λόγος ὑπὲρ Μαντιθέου ( = Λόγος ὑπερασπίσεως τοῦ Μαντιθέου) Π.χ.3: Ψηφίζω ὑπὲρ τῆς Ἀριάδνης γιὰ τὴν θέσιν τῆς διευθύντριας στὴν ἑταιρεία. ( =Ὑποστηρίζω τὴν ὑποψήφια Ἀριάδνη γιὰ τὴν θέσιν). Π.χ.4: Ἔγινε τηλεμαραθώνιος ὑπὲρ τῶν σεισμοπαθῶν. ( =Διεξήχθη τηλεμαραθώνιος γιὰ νὰ βοηθήσει τοὺς σεισμοπαθεῖς). Ἔτσι ὅταν λέμε «ὑπὲρ τοῦ δέοντος» ἐννοοῦμε πὼς τιθέμεθα, ψηφίζουμε ὑπὲρ αὐτοῦ ποὺ πρέπει. Γιὰ νὰ δηλώσει ἡ πρόθεσις «υπέρ» τὴν ὑπέρβασιν τοῦ μέτρου , τῶν ὁρίων, πρέπει ὁπωσδήποτε νὰ συνταχθεῖ μὲ  αἰτιατική . Ἔτσι λοιπὸν καὶ ἡ φράσις «υπέρ το δέον» σημαίνει πάνω ἀπ’αὐτὸ ποὺ πρέπει, πάνω ἀπὸ τὸ ἐπιτρεπτόν/ ἀνεκτὸν ὅριον:  Π.χ.1: Ἦταν ὑπὲρ

Ἡ σημασία τοῦ ἑλληνικοῦ ἀλφαβήτου ἀλλὰ καὶ τὰ σχήματα τῶν γραμμάτων δὲν εἶναι καθόλου τυχαῖα. Ἐκτὸς ἐλαχίστων ἐξαιρέσεων χρησιμοποιοῦμε ἀκριβῶς τὸ ἴδιο ἀλφάβητο ἐδῶ καὶ χιλιετίες (βλ. ἄρθρον «περὶ φοινικικοῦ ἀλφαβήτου»). Ἀναλόγως μὲ τὴν πόλιν-κράτος παρατηροῦνται κάποιες διαφορὲς στὸν ἀριθμὸ τῶν γραμμάτων π.χ. τὸ Κορινθιακὸν καὶ τῆς Μιλήτου ἀπετελεῖτο ἀπὸ 24 γράμματα, τῆς Κύμης (Χαλκιδικό) ἀπὸ 25. Τὸ Ἰωνικὸν εἶχε 27 γράμματα (τὸ ὁποῖον καὶ υἰοθετήθηκε ὡς κοινὸν ἀλφάβητον ἀπὸ ὅλους τοὺς Ἑλλαδίτες κατὰ τὸν 4ο αἰ. π.Χ) καὶ τὸ Κρητικὸν 21. Ἡ σημασία τῶν γραμμάτων καὶ ἡ ἔμπνευσις τῶν σχημάτων τους ἔχει ὡς ἑξῆς: Α:  « Παρὰ τὸ ἀλφῶ/ἀλφάνω (=εὑρίσκω), πρῶτον γὰρ τῶν ἄλλων στοιχείων εὑρέθη» (Μέγα Ἐτυμολογικόν). Βρέθηκε πρῶτον ἀπὸ ὅλα, ἐξ οὗ καὶ ἡ πρώτη θέσις ποὺ κατέχει στὸ ἀλφάβητον. Εἶναι ὁ πρῶτος φθόγγος τοῦ ἀνθρώπου, ἐφόσον τὸν φθέγγει ἀσυναίσθητα ἀπὸ τὴν γέννησίν του. Τὸ πρῶτο κλάμα του εἶναι «αα», ὅταν χτυπάει, ὅταν πονάει, ὅταν γελάει, ὅταν χαίρεται, ὅταν κλαίει ἔχει τὴν τάσιν νὰ

Δύο μόρια τὰ ὁποῖα εἶναι ἐμφανισιακῶς καὶ σημασιολογικῶς τόσο κοντά, ἀλλὰ ταυτόχρονα καὶ τόσο μακρυά. Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ κύριος λόγος ποὺ συχνὰ συγχέονται. Ὁ δευτερεύων λόγος εἶναι ἡ λανθασμένη ἀντίληψις πὼς τό «ὡς» ἀποτελεῖ τὴν καθαρευουσιάνικη μορφὴ τοῦ νεοελληνικοῦ «σάν». Μέγα σφάλμα! Ποιά εἶναι ὅμως ἡ διαφορά τους; Τὸ μόριον « ὡς » χρησιμοποιεῖται πρὶν ἀπὸ κάποιο ὄνομα, γιὰ νὰ δηλώσει μία ἰδιότητα ποὺ ἀληθεύει  ἤ ἡ ὁποία κατὰ τὴν γνώμη τοῦ ὁμιλητοῦ ἀληθεύει. Παρ. 1: Ὁ  Ἀλαλκομένης ὡς διδάσκαλος εἶναι ἐξαιρετικός. ( Ὁ Ἀλαλκομένης εἶναι στὴν πραγματικότητα διδάσκαλος ἤ τοὐ λάχιστον ὁ ὁμιλητής θεωρεῖ πὼς ὁ Ἀλαλκομένης ἔχει τὴν ἰδιότητα τοῦ διδασκάλου.) Παρ.2 : Ἡ  Πασιφάη μίλησε πρῶτα ὡς ἄνθρωπος καὶ ἔπειτα ὡς νηπιαγωγός. ( Ἡ  Πασιφάη εἶναι ἄνθρωπος καὶ εἶναι καὶ νηπιαγωγός. Καὶ οἱ 2 ἰδιότητές της εἶναι ἀ ληθεῖς.) Παρ.3 : Ὡ ς γονεῖς τοῦ Κλειτομάχου ὄφειλαν νὰ τὸν τιμωρήσουν, μετὰ ἀπ’αὐτὸ ποὺ ἔκανε. ( Εἶναι στ’ἀλήθεια οἱ γονεῖς τοῦ Κλειτομάχου.) Παρ.4  : Τ

Τέσσερεις ὁμόηχες λέξεις ἀλλὰ συνάμα τόσο διαφορετικές! Ποιά εἶναι ἡ νοηματικὴ διαφορά τους καὶ πόσο ἀπέχει ἡ μία ἔννοια ἀπὸ τὶς ὑπόλοιπες; Ὅλα κρύβονται στὴν ἐτυμολογία τους! Ἔτσι ὅταν θέλουμε νὰ ἀναφερθοῦμε στὴν κατεύθυνσιν διαφόρων σημείων, ἀπόψεων κλπ πρὸς ἕνα κοινὸν σημεῖον, τὴν γράφουμε   « ΣΥΓΚΛΙΣΙΣ ». Κι αὐτὸ γιατὶ ἡ λέξις προέρχεται ἀπὸ τὴν πρόθεσιν <<συν>>, ἡ ὁποία δηλώνει τό <<ὁμοῦ>>, τό <<μαζί>> καὶ τὸ ῥῆμα <<κλίνω>>, τὸ ὁποῖον σημαίνει γέρνω ( βλ. ἀνάκλιντρον, κλίσις δρόμου, γονυκλισία κλπ). Ἡ  ΣΥΓΚΛΗΣΙΣ  ἀπὸ τὴν ἄλλη ἔχει μὲν ὡς πρῶτον συνθετικὸν τὴν ἴδια πρόθεσιν, ἀλλὰ τὸ δεύτερον συνθετικόν της προέρχεται ἀπὸ τὸ ῥῆμα <<καλῶ>>. Εἶναι ἡ πρόσκλησις/ κάλεσμα πολλῶν ἀτόμων μαζί, στὸ ἴδιο μέρος γιὰ ἕναν κοινὸν σκοπόν. Γι’αὐτὸ καὶ μπορεῖ νὰ ἔχουμε σύγκλησιν τῶν μελῶν ἑνὸς συμβουλίου, ἀλλὰ οἱ ἀπόψεις τῶν μελῶν του, συγκλίνουν! Μία ἀκόμη ὁμώνυμη πρὸς τὶς ἄνωθεν λέξεις εἶναι καὶ ἡ λέξις  ΣΥΓΚΛΕΙΣΙΣ . Ἐδῶ ἡ

Ἄν ῥωτήσεις ἕναν ἀγγλόφωνο πῶς ἐκφράζει τὴν ἀγάπη του στοὺς γονεῖς του καὶ στοὺς φίλους του μὲ λόγια, ἡ ἀπάντησις ποὺ θὰ πάρεις θὰ εἶναι μὲ τὴν λέξιν « love».  Ἄν χρειαστεῖ δε νὰ ἐκφράσει τὰ συναισθήματά του στὸ κορίτσι ποὺ τοῦ ἀρέσει, ἐκεῖ θὰ πρέπει νὰ τὰ πεῖ περιφραστικῶς καὶ νὰ βάλει μπροστὰ κι ἕνα fall in ( love ), εἰ δὲ μὴ θὰ παρεξηγηθεῖ. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τὶς ὑπόλοιπες ἀποχρώσεις τῆς ἀγάπης του πρὸς τὸν καθένα. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τοὺς γαλλοφώνους ποὺ ἔχουν ἐφεύρει 1002 παραλλαγὲς τοῦ « je t’ aime»  ( je t’aime bien, je t’aime beaucoup , je t’aime à la folie , je t’aime tellement , tomber amoureux-se κλπ ) γιὰ νὰ μπορέσουν νὰ ἐκφράσουν τὴν δυναμικὴ ποὺ ἔχει ἡ ἀγάπη τους ἀλλὰ καὶ ποῦ θὰ χρησιμοποιήσουν τί. Ἐξίσου καὶ οἱ γερμανόφωνοι γιὰ τὸ «ἀγαπᾶν» καὶ τὸ «ἐρωτεύεσθαι» ἔχουν τὸ ἴδιο σχεδὸν ῥῆμα ( lieben, ver - lieben) , οἱ ἰσπανόφωνοι ( amar, en - amorarse), οἱ  Ἰταλοί (amare,inn - amorare) καὶ πάει λέγοντας. Καὶ βέβαια καὶ αὐτὰ ποὺ ἔχουν γιὰ νὰ ἐκφράζονται τ