ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΧΑΜΕΝΗΣ ΑΤΛΑΝΤΙΔΟΣ (ΜΕΡΟΣ 2ον)

Η ΑΘΗΝΑ ΤΗΣ 10ης ΧΙΛΙΕΤΙΑΣ π.Χ (ΜΕΡΟΣ 1^ον) 

Ὁ Σόλων ἐνημερώνεται ἀπὸ τὸν Αἰγύπτιον ἱερέα γιὰ τὸ πῶς ἦταν ἡ Ἀθῆνα πρὸ τοῦ μεγάλου κατακλυσμοῦ, πρὶν ἀπὸ 9.000 χρόνια ἀπὸ τὴν συνομιλία τους (ἄρα ἄν ὁ Σόλων ἔζησε τὸν 6^ον-7^ον αἰ. π.Χ, ἀναγόμεθα χονδρικῶς στὸ 9500 π.Χ), ὅταν ἡ Ἀθηνᾶ πῆρε τὸ σπέρμα ἀπὸ τὴν Γῆ καὶ τὸν Ἥφαιστον καὶ ἔφτιαξε τὸ τελειότερον ἀνθρώπινον γένος, τοποθετώντας τό ὕστερα ἀπὸ σκέψιν καὶ παρατήρησιν στὴν περιοχὴ μὲ τὸ πιὸ εὔκρατον κλῖμα, ὥστε νὰ ἐπιδράσει θετικῶς στὴν σωφροσύνη τῶν ἀνθρώπων καὶ παρέχοντάς του τέχνες καὶ γνώσεις, ὀργανώνοντάς το μὲ τοὺς καλλίτερους νόμους, ὡς ἀξίζει σὲ γεννήματα καὶ θρέμματα θεῶν. Μᾶς ἐνημερώνει περὶ αὐτῶν λοιπὸν ὁ Πλάτων ( «Τίμαιος», 23c κ. ἑξ.) διὰ στόματος Κριτία :

«ἦν γὰρ δή ποτε, ὦ Σόλων, ὑπὲρ τὴν μεγίστην φθορὰν ὕδασιν ἡ νῦν Ἀθηναίων οὖσα πόλις ἀρίστη πρός τε τὸν πόλεμον καὶ κατὰ πάντα εὐνομωτάτη διαφερόντως: ᾗ κάλλιστα ἔργα καὶ πολιτεῖαι γενέσθαι λέγονται κάλλισται πασῶν ὁπόσων ὑπὸ τὸν οὐρανὸν ἡμεῖς ἀκοὴν παρεδεξάμεθα.’ ἀκούσας οὖν ὁ Σόλων ἔφη θαυμάσαι καὶ πᾶσαν προθυμίαν σχεῖν δεόμενος τῶν ἱερέων πάντα δι' ἀκριβείας οἱ τὰ περὶ τῶν πάλαι πολιτῶν ἑξῆς διελθεῖν. τὸν οὖν ἱερέα φάναι:
«φθόνος οὐδείς, ὦ Σόλων, ἀλλὰ σοῦ τε ἕνεκα ἐρῶ καὶ τῆς πόλεως ὑμῶν, μάλιστα δὲ τῆς θεοῦ χάριν, ἣ τήν τε ὑμετέραν καὶ τήνδε ἔλαχεν καὶ ἔθρεψεν καὶ ἐπαίδευσεν, προτέραν μὲν τὴν παρ' ὑμῖν ἔτεσιν χιλίοις, ἐκ Γῆς τε καὶ Ἡφαίστου τὸ σπέρμα παραλαβοῦσα ὑμῶν, τήνδε δὲ ὑστέραν. τῆς δὲ ἐνθάδε διακοσμήσεως παρ' ἡμῖν ἐν τοῖς ἱεροῖς γράμμασιν ὀκτακισχιλίων ἐτῶν ἀριθμὸς γέγραπται. περὶ δὴ τῶν ἐνακισχίλια γεγονότων ἔτη πολιτῶν σοι δηλώσω διὰ βραχέων νόμους, καὶ τῶν ἔργων αὐτοῖς ὃ κάλλιστον ἐπράχθη: τὸ δ' ἀκριβὲς περὶ πάντων ἐφεξῆς εἰς αὖθις κατὰ σχολὴν αὐτὰ τὰ γράμματα λαβόντες διέξιμεν. τοὺς μὲν οὖν νόμους σκόπει πρὸς τοὺς τῇδε: πολλὰ γὰρ παραδείγματα τῶν τότε παρ' ὑμῖν ὄντων ἐνθάδε νῦν ἀνευρήσεις, πρῶτον μὲν τὸ τῶν ἱερέων γένος ἀπὸ τῶν ἄλλων χωρὶς ἀφωρισμένον, μετὰ δὲ τοῦτο τὸ τῶν δημιουργῶν, ὅτι καθ' αὑτὸ ἕκαστον ἄλλῳ δὲ οὐκ ἐπιμειγνύμενον δημιουργεῖ, τό τε τῶν νομέων καὶ τὸ τῶν θηρευτῶν τό τε τῶν γεωργῶν. καὶ δὴ καὶ τὸ μάχιμον γένος ᾔσθησαί που τῇδε ἀπὸ πάντων τῶν γενῶν κεχωρισμένον, οἷς οὐδὲν ἄλλο πλὴν τὰ περὶ τὸν πόλεμον ὑπὸ τοῦ νόμου προσετάχθη μέλειν: ἔτι δὲ ἡ τῆς ὁπλίσεως αὐτῶν σχέσις ἀσπίδων καὶ δοράτων, οἷς ἡμεῖς πρῶτοι τῶν περὶ τὴν Ἀσίαν ὡπλίσμεθα, τῆς θεοῦ καθάπερ ἐν ἐκείνοις τοῖς τόποις παρ' ὑμῖν πρώτοις ἐνδειξαμένης. τὸ δ' αὖ περὶ τῆς φρονήσεως, ὁρᾷς που τὸν νόμον τῇδε ὅσην ἐπιμέλειαν ἐποιήσατο εὐθὺς κατ' ἀρχὰς περί τε τὸν κόσμον, ἅπαντα μέχρι μαντικῆς καὶ ἰατρικῆς πρὸς ὑγίειαν ἐκ τούτων θείων ὄντων εἰς τὰ ἀνθρώπινα ἀνευρών, ὅσα τε ἄλλα τούτοις ἕπεται μαθήματα πάντα κτησάμενος. ταύτην οὖν δὴ τότε σύμπασαν τὴν διακόσμησιν καὶ σύνταξιν ἡ θεὸς προτέρους ὑμᾶς διακοσμήσασα κατῴκισεν, ἐκλεξαμένη τὸν τόπον ἐν ᾧ γεγένησθε, τὴν εὐκρασίαν τῶν ὡρῶν ἐν αὐτῷ κατιδοῦσα, ὅτι φρονιμωτάτους ἄνδρας οἴσοι: ἅτε οὖν φιλοπόλεμός τε καὶ φιλόσοφος ἡ θεὸς οὖσα τὸν προσφερεστάτους αὐτῇ μέλλοντα οἴσειν τόπον ἄνδρας, τοῦτον ἐκλεξαμένη πρῶτον κατῴκισεν. ᾠκεῖτε δὴ οὖν νόμοις τε τοιούτοις χρώμενοι καὶ ἔτι μᾶλλον εὐνομούμενοι πάσῃ τε παρὰ πάντας ἀνθρώπους ὑπερβεβληκότες ἀρετῇ, καθάπερ εἰκὸς γεννήματα καὶ παιδεύματα θεῶν ὄντας. πολλὰ μὲν οὖν ὑμῶν καὶ μεγάλα ἔργα τῆς πόλεως τῇδε γεγραμμένα θαυμάζεται, πάντων μὴν ἓν ὑπερέχει μεγέθει καὶ ἀρετῇ: λέγει γὰρ τὰ γεγραμμένα ὅσην ἡ πόλις ὑμῶν ἔπαυσέν ποτε δύναμιν ὕβρει πορευομένην ἅμα ἐπὶ πᾶσαν Εὐρώπην καὶ ̓Ασίαν, ἔξωθεν ὁρμηθεῖσαν ἐκ τοῦ Ἀτλαντικοῦ πελάγους. τότε γὰρ πορεύσιμον ἦν τὸ ἐκεῖ πέλαγος: νῆσον γὰρ πρὸ τοῦ στόματος εἶχεν ὃ καλεῖτε, ὥς φατε, ὑμεῖς Ἡρακλέους στήλας, ἡ δὲ νῆσος ἅμα Λιβύης ἦν καὶ Ἀσίας μείζων, ἐξ ἧς ἐπιβατὸν ἐπὶ τὰς ἄλλας νήσους τοῖς τότε ἐγίγνετο πορευομένοις, ἐκ δὲ τῶν νήσων ἐπὶ τὴν καταντικρὺ πᾶσαν ἤπειρον τὴν περὶ τὸν ἀληθινὸν ἐκεῖνον πόντον. τάδε μὲν γάρ, ὅσα ἐντὸς τοῦ στόματος οὗ λέγομεν, φαίνεται λιμὴν στενόν τινα ἔχων εἴσπλουν: ἐκεῖνο δὲ πέλαγος ὄντως ἥ τε περιέχουσα αὐτὸ γῆ παντελῶς ἀληθῶς ὀρθότατ' ἂν λέγοιτο ἤπειρος. ἐν δὲ δὴ τῇ Ἀτλαντίδι νήσῳ ταύτῃ μεγάλη συνέστη καὶ θαυμαστὴ δύναμις βασιλέων, κρατοῦσα μὲν ἁπάσης τῆς νήσου, πολλῶν δὲ ἄλλων νήσων καὶ μερῶν τῆς ἠπείρου: πρὸς δὲ τούτοις ἔτι τῶν ἐντὸς τῇδε Λιβύης μὲν ἦρχον μέχρι πρὸς Αἴγυπτον, τῆς δὲ Εὐρώπης μέχρι Τυρρηνίας. αὕτη δὴ πᾶσα συναθροισθεῖσα εἰς ἓν ἡ δύναμις τόν τε παρ' ὑμῖν καὶ τὸν παρ' ἡμῖν καὶ τὸν ἐντὸς τοῦ στόματος πάντα τόπον μιᾷ ποτὲ ἐπεχείρησεν ὁρμῇ δουλοῦσθαι. τότε οὖν ὑμῶν, ὦ Σόλων, τῆς πόλεως ἡ δύναμις εἰς ἅπαντας ἀνθρώπους διαφανὴς ἀρετῇ τε καὶ ῥώμῃ ἐγένετο: πάντων γὰρ προστᾶσα εὐψυχίᾳ καὶ τέχναις ὅσαι κατὰ πόλεμον, τὰ μὲν τῶν Ἑλλήνων ἡγουμένη, τὰ δ' αὐτὴ μονωθεῖσα ἐξ ἀνάγκης τῶν ἄλλων ἀποστάντων, ἐπὶ τοὺς ἐσχάτους ἀφικομένη κινδύνους, κρατήσασα μὲν τῶν ἐπιόντων τρόπαιον ἔστησεν, τοὺς δὲ μήπω δεδουλωμένους διεκώλυσεν δουλωθῆναι, τοὺς δ' ἄλλους, ὅσοι κατοικοῦμεν ἐντὸς ὅρων Ἡρακλείων, ἀφθόνως ἅπαντας ἠλευθέρωσεν. ὑστέρῳ δὲ χρόνῳ σεισμῶν ἐξαισίων καὶ κατακλυσμῶν γενομένων, μιᾶς ἡμέρας καὶ νυκτὸς χαλεπῆς ἐπελθούσης, τό τε παρ' ὑμῖν μάχιμον πᾶν ἁθρόον ἔδυ κατὰ γῆς, ἥ τε Ἀτλαντὶς νῆσος ὡσαύτως κατὰ τῆς θαλάττης δῦσα ἠφανίσθη: διὸ καὶ νῦν ἄπορον καὶ ἀδιερεύνητον γέγονεν τοὐκεῖ πέλαγος, πηλοῦ κάρτα βραχέος ἐμποδὼν ὄντος, ὃν ἡ νῆσος ἱζομένη παρέσχετο».
τὰ μὲν δὴ ῥηθέντα, ὦ Σώκρατες, ὑπὸ τοῦ παλαιοῦ  Κριτίου κατ' ἀκοὴν τὴν Σόλωνος, ὡς συντόμως εἰπεῖν, ἀκήκοας: λέγοντος δὲ δὴ χθὲς σοῦ περὶ πολιτείας τε καὶ τῶν ἀνδρῶν οὓς ἔλεγες, ἐθαύμαζον ἀναμιμνῃσκόμενος αὐτὰ ἃ νῦν λέγω, κατανοῶν ὡς δαιμονίως ἔκ τινος τύχης οὐκ ἄπο σκοποῦ συνηνέχθης τὰ πολλὰ οἷς Σόλων εἶπεν. οὐ μὴν ἐβουλήθην παραχρῆμα εἰπεῖν: διὰ χρόνου γὰρ οὐχ ἱκανῶς ἐμεμνήμην…χθές τε εὐθὺς ἐνθένδε ἀπιὼν πρὸς τούσδε ἀνέφερον αὐτὰ ἀναμιμνῃσκόμενος, ἀπελθών τε σχεδόν τι πάντα ἐπισκοπῶν τῆς νυκτὸς ἀνέλαβον. ὡς δή τοι, τὸ λεγόμενον, τὰ παίδων μαθήματα θαυμαστὸν ἔχει τι μνημεῖον ἐγὼ γὰρ ἃ μὲν χθὲς ἤκουσα, οὐκ ἂν οἶδ' εἰ δυναίμην ἅπαντα ἐν μνήμῃ πάλιν λαβεῖν…ἦν μὲν οὖν μετὰ πολλῆς ἡδονῆς καὶ παιδιᾶς τότε ἀκουόμενα, καὶ τοῦ πρεσβύτου προθύμως με διδάσκοντος, ἅτ' ἐμοῦ πολλάκις ἐπανερωτῶντος, ὥστε οἷον ἐγκαύματα ἀνεκπλύτου γραφῆς ἔμμονά μοι γέγονεν: καὶ δὴ καὶ τοῖσδε εὐθὺς ἔλεγον ἕωθεν αὐτὰ ταῦτα, ἵνα εὐποροῖεν λόγων μετ' ἐμοῦ. νῦν οὖν, οὗπερ ἕνεκα πάντα ταῦτα εἴρηται, λέγειν εἰμὶ ἕτοιμος, ὦ Σώκρατες, μὴ μόνον ἐν κεφαλαίοις ἀλλ' ὥσπερ ἤκουσα καθ' ἕκαστον…σκοπεῖν οὖν δὴ χρή, ὦ Σώκρατες, εἰ κατὰ νοῦν ὁ λόγος ἡμῖν οὗτος, ἤ τινα ἔτ' ἄλλον ἀντ' αὐτοῦ ζητητέον».

Κάποτε, Σόλων, πρὶν ἀπὸ τὸν πιὸ μεγάλον κατακλυσμόν, αὐτὴ ποὺ σήμερα εἶναι ἡ πόλις τῶν Ἀθηναίων ἦταν ἡ πιὸ γενναία στὸν πόλεμον καὶ ἀπὸ κάθε ἄποψιν ἡ πιὸ εὐνομουμένη.  Λέγεται μάλιστα ὅτι σὲ αὐτὴν ἔγιναν τὰ πιὸ σημαντικὰ ἔργα καὶ τὰ καλλίτερα πολιτεύματα ἀπὸ ὅσα ἔχουμε ἀκούσει πὼς ὑπῆρξαν στὴν γῆ. Ὅταν τὰ ἄκουσε αὐτὰ ὁ Σόλων, μᾶς εἶπε, ἀπόρησε, καὶ ἔδειξε προθυμία νὰ μάθει περισσότερα, παρακαλώντας τοὺς ἱερέας νὰ τοῦ διηγηθοῦν μὲ ἀκρίβεια τὰ γεγονότα περὶ τῶν ἀρχαίων συμπολιτῶν του. Ὁ ἱερεὺς λοιπὸν τοῦ εἶπε:

«Κανένα πρόβλημα, Σόλων, θὰ σοῦ τὰ πῶ ὅλα, τόσον γιὰ χάριν σου καὶ γιὰ χάριν τῆς πόλεώς σας, ἀλλὰ κυρίως γιὰ χάριν τῆς θεᾶς ποὺ προστάτευσε, ἀνέθρεψε καὶ ἐξεπαίδευσε καὶ τὴν δική σας καὶ τὴν δική μας πόλιν· χίλια χρόνια νωρίτερα ἀπὸ τὴν δική μας, τὴν δική σας, ὅταν πῆρε τὸ σπέρμα σας ἀπὸ τὴν Γῆ καὶ τὸν Ἥφαιστον*¹, καὶ ὕστερα -ἀπὸ χίλια ἔτη- τὴν δική μας. Οἱ δικοὶ μας θεσμοί ( =διαρρύθμισις), ὅπως γράφουν τὰ ἱερά μας βιβλία, εἶναι ὀκτὼ χιλιάδων ἐτῶν. Θὰ σοῦ μιλήσω λοιπὸν γιὰ τοὺς συμπολίτες σου ποὺ ἔζησαν πρὶν ἑννέα χιλιάδες χρόνια, -θὰ διηγηθῶ- συντόμως τοὺς νόμους καὶ τὸ κάλλιστον ἔργον ποὺ ἐπράχθη ὑπ’ αὐτῶν. Ἀργότερα, ὅταν θὰ βροῦμε περισσότερον χρόνον, θὰ τὰ συζητήσουμε λεπτομερῶς, ἔχοντας στὰ χέρια μας καὶ τὰ γεγραμμένα.

Πρόσεξε λοιπὸν τοὺς νόμους τους καὶ σύγκρινέ τους μὲ τοὺς νόμους ποὺ ἔχουμε ἐδῶ· θὰ βρεῖς πὼς ἐδῶ -στὴν Αἴγυπτον- ἔχουμε πολλὰ παραδείγματα ἀπὸ ὅσα ἴσχυαν τότε ἐκεῖ. Πρῶτον τὸ γένος τῶν ἱερέων εἶναι ἐντελῶς ξεχωρισμένον ἀπὸ τοὺς ὑπολοίπους πολίτες· ἀκολουθοῦν οἱ τεχνῖτες, ποὺ ἐργάζονται ἀπομονωμένοι καὶ δὲν ἔχουν σχέσιν μὲ τὰ ἄλλα γένη· ἀκολουθοῦν οἱ βοσκοί, οἱ κυνηγοὶ καὶ οἱ γεωργοί. Ὅσον γιὰ τὸ γένος τῶν πολεμιστῶν θὰ ἔχεις παρατηρήσει πὼς ἐδῶ εἶναι χωριστὸν ἀπὸ τὰ ἄλλα, ἀφοῦ ὁ νόμος δὲν τοῦ ἐπιτρέπει νὰ ἀσχολεῖται μὲ τίποτα ἄλλο παρὰ μόνον μὲ τὰ πολεμικά. Ἀκόμα ὅσον ἀφορᾶ τὸν ὁπλισμόν τους, κατεῖχαν ἀσπίδες καὶ δόρατα, τὰ ὁποῖα πρῶτοι ἑμεῖς καθιερώσαμε στὴν Ἀσία ὕστερα ἀπὸ προτροπὴ τῆς θεᾶς, ὅπως σᾶς τὰ εἶχε διδάξει προηγουμένως σὲ ἑσᾶς στὰ δικά σας τὰ μέρη. Σχετικῶς τώρα μὲ τὴν φρόνησιν βλέπεις πόσον μερίμνησε ὁ νόμος ἐδῶ ἀπ’ τὴν ἀρχὴ γιὰ τὴν τακτοποίησιν ὅλων τῶν ἐπιστημῶν ποὺ ἀσχολοῦνται μὲ τὴν κοσμικὴ τάξιν, μέχρι τὴν μαντικὴ καὶ τὴν ἰατρική, ποὺ ἔχει ἀντικείμενο τὴν ὑγεία, ἀποκαλύπτοντας τὶς θεῖες αὐτὲς ἐπιστῆμες στοὺς ἀνθρώπους καὶ συστηματοποιώντας ὅλες τὶς γνώσεις ποὺ προέρχονται ἀπὸ αὐτές. 

Ὅλη αὐτὴν τὴν τάξιν καὶ τὴν ὀργάνωσιν τὴν ἔδωσε ἡ θεὸς -Ἀθηνᾶ- προηγουμένως σὲ ἑσᾶς, ὅταν ἵδρυσε τὴν πόλιν σας καὶ διαλέξε τὸν τόπον ὅπου ἔχετε γεννηθεῖ, ἀφοῦ πρόσεξε τὴν εὐκρασία τῶν ἐποχῶν καὶ τοῦ κλίματος ποὺ ἐπικρατεῖ ἐκεῖ, ποὺ θὰ ἀνεδείκνυαν ἀνθρώπους μὲ ἐξαιρετικὴ σωφροσύνη*². Ὡς ἦταν φιλοπόλεμος καὶ φιλόσοφος ἡ θεὸς διάλεξε καὶ κατοίκησε/ἵδρυσε πρῶτον τὸν τόπον ποὺ θὰ γεννοῦσε ἀνθρώπους σὰν κι αὐτήν. Ζήσατε λοιπὸν σύμφωνα μὲ τοὺς νόμους αὐτοὺς καὶ μὲ ἀκόμα περισσότερη εὐνομία, ξεπερνώντας σὲ ἀρετὴ ὅλους τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ὅπως εἶναι φυσικὸν σὲ αὐτοὺς ποὺ εἶναι γεννήματα καὶ θρέμματα τῶν θεῶν.

Πολλὰ λοιπὸν κατορθώματα τῆς πόλεώς σας εἶναι καταγραμμένα ἐδῶ καὶ θαυμάζονται, ἕνα ὅμως ὑπερέχει ἀπὸ ὅλα σὲ μεγαλεῖον καὶ ἀρετή. Τὰ βιβλία μας γράφουν πόσον ἰσχυρὴ δύναμιν κάποτε ἡ πόλις σας ἀναχαίτισε, ποὺ ξεκινώντας μὲ ἀλαζονεία ἀπ’ ἐξω, ἀπὸ τὸ(ν) Ἀτλαντικὸν πέλαγος (νῦν ὠκεανόν*³), ξεχύθηκε ἐναντίον ὁλόκληρης τῆς Εὐρώπης καὶ τῆς Ἀσίας. Διότι, τότε, ἐκείνη ἡ θάλασσα ἦταν πορεύσιμη*³, γιατὶ στὴν εἴσοδον της, ποὺ ἑσεῖς ὀνομάζετε Ἡράκλειες στῆλες, ὑπῆρχε νῆσος, ἡ ὁποία ἦταν μεγαλυτέρα ἀπὸ τὴν Λιβύη καὶ τὴν Ἀσία μαζί· κι ἀπ’ αὐτὴν μποροῦσε κανεὶς τότε νὰ περάσει στὰ ἄλλα νησιὰ καὶ ἀπ’ αὐτὰ στὴν ἀπέναντι ἤπειρον, ἡ ὁποία βρισκόταν περὶ τὸν ἀληθινὸν ἐκεῖνον πόντον*⁴. Τὰ μέρη ποὺ βρίσκονται μέσα ἀπὸ τὸ στόμιο, γιὰ τὸ ὁποῖον λέγομεν, φαίνονται σὰν λιμάνι μὲ στενὴ εἴσοδον, ἐνῶ πέρα ἀπ’ τὸ στόμιο, βρίσκεται ἕνας ἀληθινὸς ὠκεανὸς καὶ ἡ ξηρὰ ποὺ τὸν περιβάλλει θὰ ἦταν ὀρθότατον νὰ εἰπωθεῖ κυριολεκτικῶς ἤπειρος. Σὲ αὐτὴν λοιπὸν τὴν νῆσον, τὴν Ἀτλαντίδα, συνέστη μεγάλη καὶ θαυμαστὴ δύναμις βασιλέων, ποὺ ἐξουσίαζε ὁλο ἐκεῖνον τὸ νησί, καθῶς καὶ πολλὰ ἄλλα νησιὰ καὶ τμήματα τῆς ἠπείρου.

Ἀκόμα, πρὸς τὴν μεριά μας μέσα ἀπὸ τὸ στόμιον ἐξουσίαζον τὴν Λιβύη μέχρι καὶ τὴν Αἴγυπτον καὶ τὴν Εὐρώπη μέχρι τὴν Τυρρηνία. Αὐτὴ λοιπὸν ὅλη ἡ δύναμις συγκέντρωσε κάποτε ὅλα της τὰ στρατεύματα σὲ ἕνα καὶ ἐπεχείρησε νὰ ὑποδουλώσει τὸν τόπον σας, τὸν δικόν μας καὶ ὅλους τοὺς τόπους ποὺ βρίσκονται στὸ ἐσωτερικὸν τοῦ στομίου (Ἡρακλείων στηλῶν). Καὶ τότε λοιπόν, Σόλων, ἡ δύναμις τῆς πόλεώς σας ἀπεδείχθη μοναδικὴ ἀνάμεσα σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους γιὰ τὴν ἀνδρεία καὶ τὴν ἀρετή της, γιατὶ στάθηκε πρώτη στὸ φρόνημα/εὐψυχία καὶ στὴν τεχνικὴ τοῦ πολέμου. Ἐπὶ κεφαλῆς τῶν Ἑλλήνων καὶ στὴν συνέχεια ἀναγκαστικῶς μόνη, ὅταν τὴν ἐγκατέλειψαν οἱ ἄλλοι, ἔφτασε στοὺς ἐσχάτους κινδύνους, ἀλλὰ τελικῶς ἀφοῦ νίκησε τοὺς εἰσβολεῖς, ἔστησε τρόπαιον· κατάφερε νὰ μὴν ὑποδουλωθοῦν ὅσοι δὲν εἶχαν ὑποδουλωθεῖ ἀκόμη καὶ πέτυχε νὰ ἀπελευθερώσει ὅλους ἑμᾶς τοὺς ἄλλους ποὺ κατοικοῦμε μέσα ἀπὸ τὶς Ἡράκλειες στῆλες, χωρὶς νὰ ἀπαιτήσει τὸ παραμικρόν.

Ὕστερα ὅμως ἀπὸ ἀρκετὸ καιρὸν ἔγιναν μεγάλοι σεισμοὶ καὶ κατακλυσμοὶ καὶ μέσα σὲ ἕνα φοβερὸν μερόνυχτο ἡ γῆ κατάπιε ὁλόκληρον τὸν στρατόν σας, ἡ δὲ νῆσος Ἀτλαντίς βούλιαξε στὴν θάλασσα καὶ ἐξηφανίσθη. Γι’ αὐτὸ τὸ πέλαγος σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖον ἔγινε ἀδιάβατον καὶ ἀνεξερεύνητον, γιατὶ ἐμποδίζει πάρα πολὺ ἡ λάσπη ποὺ ἄφησε πίσω της ἡ νῆσος ὅταν κατεποντίσθη.

Ἄκουσες λοιπόν, Σωκράτη, μὲ συντομία ὅλα ὅσα εἶπε ὁ παλαιὸς Κριτίας, ὅπως τὰ εἶχε ἀκούσει κι ἐκεῖνος ἀπὸ τὸν Σόλωνα.

Κι ὅταν ἐσὺ μίλησες χθὲς γιὰ τὴν πολιτεία καὶ τοὺς κατοίκους της*⁵, θυμόμουν αὐτὰ ποὺ εἶπα τώρα κι ἔνιωσα μεγάλον θαυμασμόν, γιατὶ κατάλαβα ὅτι ἀπὸ κάποια θεῖα σύμπτωσιν τὰ λόγια σου δὲν διέφεραν ἀπὸ τὰ περισσότερα ποὺ διηγήθηκε ὁ Σόλων. Δὲν θέλησα ὅμως νὰ μιλήσω ἀμέσως, γιατὶ λόγῳ τοῦ χρόνου ποὺ εἶχε μεσολαβήσει δὲν θυμόμουν καλά. Προτίμησα λοιπὸν να τ' ἀναφέρω, ἀφοῦ πρῶτα θυμηθῶ ὅλες τὶς λεπτομέρειες.

…τὴν στιγμὴ ποὺ φύγαμε ἀπ’ τὸ σπίτι σου χθὲς ἄρχισα νὰ λέω στοὺς ὑπόλοιπους ὅσα μπόρεσα νὰ θυμηθῶ καὶ ὅταν χωριστήκαμε, τὰ σκεφτόμουν ὅλη τὴν νύχτα καὶ τελικὰ τὰ ξανάφερα στὴν μνήμη μου σχεδὸν ὅλα. Εἶναι πραγματικὰ ἀπολύτως ἀληθὲς αὐτὸ ποὺ λέγεται, ὅτι δηλαδὴ ὅσα μαθαίνει ἕνα παιδὶ τυπώνονται στὴν μνήμη του. Ἐγὼ ἀμφιβάλλω  ἄν μπορῶ νὰ θυμηθῶ σήμερα ἀκόμη καὶ αὐτὰ ποὺ ἤκουσα μόλις χθές*⁶.

…Τότε λοιπὸν μὲ μεγάλη χαρὰ κι εὐχαρίστησιν τὰ ἄκουγα· ἦταν καὶ ὁ πάππος μου πρόθυμος νὰ μὲ διδάξει, καθῶς ἐγὼ τὸν ξαναρωτοῦσα πολλὲς φορές, ὥστε ἀπετυπώθησαν ὅλα μέσα μου σὰν ἀνεξίτηλα ἐγκαύματα*⁶. Μόλις ξημέρωσε, εἶπα ἀμέσως τὴν ἱστορία  σὲ αὐτοὺς ἐδῶ γιὰ νὰ μποροῦν καὶ αὐτοὶ νὰ συνεισφέρουν στὴν συζήτησιν. Τώρα λοιπόν, γιὰ νὰ πᾶμε σὲ ὅσα ἔγιναν ἀφορμὴ νὰ μιλήσουμε γι’ αὐτὴν τὴν ἱστορία, εἶμαι ἕτοιμος, Σωκράτη, νὰ τὰ ἐπαναλάβω ὅλα ὄχι περιληπτικῶς ἀλλὰ μὲ λεπτομέρειες, ὅπως ἀκριβῶς τὰ  ἄκουσα.

…Πρέπει ὅμως πρῶτα, Σωκράτη, νὰ δοῦμε ἄν μᾶς ἐνδιαφέρει αὐτὴ ἡ ἱστορία ἤ μήπως πρέπει νὰ ἀναζητήσουμε κάποια ἄλλη στὴν θέσιν της.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ :

καὶ τίν' ἄν, ὦ Κριτία, μᾶλλον ἀντὶ τούτου μεταλάβοιμεν, ὃς τῇ τε παρούσῃ τῆς θεοῦ θυσίᾳ διὰ τὴν οἰκειότητ' ἂν πρέποι μάλιστα, τό τε μὴ πλασθέντα μῦθον ἀλλ' ἀληθινὸν λόγον εἶναι πάμμεγά που. πῶς γὰρ καὶ πόθεν ἄλλους ἀνευρήσομεν ἀφέμενοι τούτων; οὐκ ἔστιν…

Καὶ ποιά μπορεῖ νὰ εἶναι προτιμοτέρα ἀπ’ αὐτή, Κριτία, ἀφοῦ συνδέεται μὲ τὴν σημερινὴ προσφορὰ γιὰ τὴν θεόν*⁷, μὲ τὴν ὁποία ταιριάζει θαυμάσια; Ἅλλωστε πρόκειται γιὰ κάτι σπουδαιότατον, ἀφοῦ εἶναι ἀληθινὸς λόγος καὶ ὄχι φτιαχτὸς. Ποῦ θὰ βροῦμε ἄλλον θέμα ἄν ἀπορρίψουμε αὐτό; Εἶναι ἀδύνατον…

*¹ Γίνεται ξεκάθαρη ἀναφορὰ ἀπὸ τὸν Πλάτωνα γιὰ τὴν χρονικὴ προτεραιότητα τῶν Ἑλλήνων κατὰ χίλια ἔτη σὲ σχέσιν μὲ τοὺς Αἰγυπτίους, ὅπως ἐπίσης καὶ ἡ ἀδελφικὴ σχέσις Ἑλλήνων-Αἰγυπτίων, ποὺ δικαιολογεῖ καὶ τὰ ἑλληνικὰ ὀνόματα τῶν πρώτων βασιλέων τους, ἀλλὰ καὶ τὶς κοινὲς παραδόσεις, ἐφ’ ὅσον ἡ Ἀθηνᾶ εἶναι αὐτὴ ποὺ ἐξεπαίδευσε, ἀνέθρευσε καὶ προστάτευσε καὶ τοὺς μὲν καὶ τοὺς δέ. Μαθαίνουμε πὼς στὴν δημιουργία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους ποὺ θὰ κατοικοῦσε τὴν πόλιν της, ἡ Ἀθηνᾶ-Σοφία ἔλαβε σπέρμα ἀπὸ τὸν Ἥφαιστον καὶ τὴν Γῆ (φωτιὰ καὶ χῶμα). Ἡ ἱστορία αὐτὴ τοῦ Αἰγυπτίου ἱερέως θυμίζει τὸν μῦθον τῆς γεννήσεως τοῦ Ἐριχθονίου καὶ τοῦ Ἐρεχθέως, γενάρχου τῶν αὐτοχθόνων Ἑλλήνων ἀπὸ τὴν Ἀθηνᾶ, ποὺ συνέβη χωρὶς ἐκείνη νὰ χάσει τὴν παρθενία της.

Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ ναὸς τῆς Ἀθηνᾶς Παρθένου ὠνομάσθη Παρθενών, ἀλλὰ γιὰ τὸν ἴδιον λόγον δίπλα στὸν ναὸν τῆς Ἀθηνᾶς στὸν Ἱερὸν Βράχον εὑρίσκεται τὸ «Ἐρεχθεῖον». Μάλιστα ὁ Εὐσέβειος Καισαρείας γράφει πὼς «ἐν Ἀθήνησι, ἐν τῇ Ἀκροπόλει, τάφος ἐστὶν Κέκροπος» καὶ ὑπάρχουν καὶ ἀναφορὲς πὼς ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Κέκροπα, στὸν Ἱερὸν Βράχον ἦταν θαμμένος καὶ ὁ Ἐρεχθεύς.

Ἄν ἡ ἱστορία τῆς ἱδρύσεως τῶν Ἀθηνῶν συμπίπτει μὲ τὸν μῦθον τῆς γεννήσεως τοῦ Ἐριχθονίου, τότε μποροῦμε μὲ βάσιν τὸ ἀπόσπασμα τοῦ Πλάτωνος νὰ χρονολογήσουμε τὰ γεγονότα ποὺ περιγράφει ὁ μῦθος. Ἄν λοιπὸν ὁ Ἐριχθόνιος γεννήθηκε περὶ τὸ 9.500 π.Χ., τότε καὶ ο υἰός του, Πανδίων χρονολογεῖται κάπου ἐκεῖ. Ὁ Πανδίων ὅμως μαθαίνουμε ἀπὸ τὸν Ἀπολλόδωρον ( «Βιβλιοθήκη», Γ’, 14,7-8) πὼς ἐβασίλευσε ὅταν ἡ Δημήτηρ καὶ ὁ Διόνυσος ἦλθον στὴν Ἀθῆνα. Ἐπίσης, θέλοντας νὰ κερδίσει τὸν πόλεμον ποὺ εἶχε μὲ τὸν Λάβδακον (τὸν παπποῦ τοῦ Οἰδίποδος), ζήτησε βοήθεια ἀπὸ τὸν βασιλέα τῆς Θράκης, τὸν Τηρέα, μὲ ἀντάλλαγμα τὴν κόρη του, Πρόκνη, τὴν ὁποία ὁ Τηρεὺς πράγματι ἐνυμφεύθη. 

Ἄν ἰσχύουν λοιπὸν ὅλα αὐτὰ καὶ ὁ Ἐριχθόνιος τοποθετεῖται στὴν 10^η π.Χ. χιλιετία, τότε τὰ δεδομένα συμπαρασύρουν πρὸς τὰ πίσω χρονικῶς καὶ ἄλλα σημαντικὰ γεγονότα. Ἕνα ἁπλὸ παράδειγμα εἶναι πὼς δισέγγονος τοῦ Λαβδάκου, ἦταν ὁ Πολυνείκης, ὁ ὁποῖος Πολυνείκης ξέρουμε πὼς συμπολεμιστή του στοὺς «ἑπτὰ ἐπὶ Θῆβας» εἶχε τὸν Ἄδραστον. Ὁ Ἄδραστος ὅμως ἐκτὸς ἀπὸ ἕνας τῶν ἑπτὰ ἐπὶ Θῆβας ἦταν καὶ παπποῦς τοῦ ἥρωος Διομήδου. Καὶ γεννᾶται εὐλόγως το ἐρώτημα, πότε συνέβησαν τὰ Τρωικά, ἀν ὁ Διομήδης ἀπέχει χρονικῶς λίγες γενιὲς ἀπὸ τὸν Ἐριχθόνιον; Ἀκόμα κι ἄν δὲν συνέβησαν τόσο παλαιὰ τὰ γεγονότα, ὅπως διδασκόμεθα, δὲν παύουν οἱ σχέσεις τῶν προσώπων νὰ παραμένουν οἱ ἴδιες! 

Μήπως τελικῶς ὁ Πλάτων στὸν «Πολιτικόν» του ὅταν γράφει πὼς ἄλλαξε ἡ τροχιὰ τοῦ ἡλίου (κι ἀπὸ τότε ἀνατέλλει ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴ κι ὄχι ἀπὸ τὴν Δύσιν), ἐπὶ Ἀτρέως καὶ Θυέστου, τουτ’ ἔστιν μία γενιὰ πρὶν τὸν Ἀγαμέμνονα καὶ τὸν Αἴγισθον ἀναφέρεται σὲ ἕνα κοσμοϊστορικὸν γεγονὸς ὄχι τοῦ 1300 π.Χ. ὅπως αὐθαιρέτως διδασκόμεθα, ἀλλὰ τῆς 9^ης-10^ης π.Χ. χιλιετίας;

Μήπως ἐφ’ ὅσον εἶναι γνωστὸν ἀπὸ τὰ αρχαῖα κειμενά μας πὼς ὄχι μόνον γραφή, ἀλλὰ καὶ γραμματικὴ εἶχαν ἐπὶ τρωικῆς ἐκστρατείας, πρέπει νὰ ἀναθεωρηθεῖ καὶ τὸ ἐπίσημον παραμύθι περὶ ἀρχαιότητος τῆς γλώσσης καὶ γραφῆς μας;

*² Στὸ σημεῖον αὐτὸ γίνεται ξεκάθαρη νύξις ἀπὸ τὸν Πλάτωνα πὼς οἱ καιρικὲς-κλιματολογικὲς συνθῆκες παίζουν σημαντικὸν ῥόλον στὴν διανόησιν. Ἐκφράζεται ἡ ἀντίληψις πὼς τὸ ἰσορροπημένον καὶ εὔκρατον κλῖμα εὐνοεῖ τὴν διανοητικὴ ἀνάπτυξιν τῶν κατοίκων. Παραπλεύρως μία τέτοια διαπίστωσις ἐπεξηγεῖ καὶ τὴν τελειότητα καὶ ἀνωτερότητα τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, καθῶς ἡ διάνοια εἶναι ἁλληλένδετη τοῦ κώδικος προγραμματισμοῦ καὶ ἐπικοινωνίας.

Γράφει δὲ ὁ Ἀριστοτέλης (Πολιτικά, Η’, 7) γιὰ τὴν σύνδεσιν διανοίας-κλιματικῶν συνθηκῶν :

«περὶ δὲ τοῦ πολιτικοῦ πλήθους…ποίους δέ τινας τὴν φύσιν εἶναι δεῖ, νῦν λέγωμεν. σχεδὸν δὴ κατανοήσειεν ἄν τις τοῦτό γε, βλέψας ἐπί τε τὰς πόλεις τὰς εὐδοκιμούσας τῶν Ἑλλήνων καὶ πρὸς πᾶσαν τὴν οἰκουμένην, ὡς διείληπται τοῖς ἔθνεσιν. τὰ μὲν γὰρ ἐν τοῖς ψυχροῖς τόποις ἔθνη καὶ τὰ περὶ τὴν Εὐρώπην θυμοῦ μέν ἐστι πλήρη, διανοίας δὲ ἐνδεέστερα καὶ τέχνης, διόπερ ἐλεύθερα μὲν διατελεῖ μᾶλλον, ἀπολίτευτα δὲ καὶ τῶν πλησίον ἄρχειν οὐ δυνάμενα· τὰ δὲ περὶ τὴν Ἀσίαν διανοητικὰ μὲν καὶ τεχνικὰ τὴν ψυχήν, ἄθυμα δέ, διόπερ ἀρχόμενα καὶ δουλεύοντα διατελεῖ· τὸ δὲ τῶν Ἑλλήνων γένος, ὥσπερ μεσεύει κατὰ τοὺς τόπους, οὕτως ἀμφοῖν μετέχει. καὶ γὰρ ἔνθυμον καὶ διανοητικόν ἐστιν· διόπερ ἐλεύθερόν τε διατελεῖ καὶ βέλτιστα πολιτευόμενον καὶ δυνάμενον ἄρχειν πάντων, μιᾶς τυγχάνον πολιτείας».

( =Σχετικῶς μὲ τὸ πλῆθος τῶν πολιτῶν…ποιοί πρέπει νὰ εἶναι οἱ πολίτες κατὰ τὴν φυσικήν τους ἰδιοσυστασίαν τώρα θὰ ποῦμε. Θὰ μποροῦσε νὰ γίνει σχεδὸν ἀντιληπτὸν αὐτὸ ἀπὸ κάποιον, βλέποντας τὶς εὐδοκιμοῦσες πόλεις τῶν Ἑλλήνων καὶ γενικῶς ὁλόκληρη τὴν οἰκουμένην, καθῶς αὐτὴ εἶναι διαιρεμένη σὲ ἔθνη. Διότι τὰ ἔθνη ποὺ ζοῦν σὲ τόπους μὲ ψυχρὸν κλῖμα καὶ ὅσα εἶναι περὶ τὴν Εὐρώπη εἶναι πλήρη θυμοῦ ( =παρορμητικότητος), φτωχότερα δὲ στὴν διάνοια/ νοημοσύνη καὶ στὶς τέχνες/ἐπιστῆμες, γι’ αὐτὸ καὶ διατελοῦν περισσότερον ἐλεύθεροι, ἀλλὰ στεροῦνται πολιτεύματος καὶ δὲν δύνανται νὰ ἄρχουν/ἐπιβληθοῦν στοὺς πλησιοχώρους. Αὐτὰ δὲ ποὺ βρίσκονται περὶ τῆν Ἀσία διαθέτουν νόησιν καὶ κλίσιν πρὸς τὶς τέχνες, ἀλλὰ εἶναι ἄθυμα (ἄνευ ψυχικῆς ὁρμῆς), γι’ αὐτὸ καὶ ζοῦν ἀρχόμενα/ἐξουσιαζόμενα καὶ δουλικῶς. Τὸ τῶν Ἑλλήνων γένος ὅμως, τὸ ὁποῖον βρίσκεται σὲ τόπους μέσους (οὔτε πολὺ ψυχρούς, οὔτε πολὺ θερμούς) μετέχει καὶ στὰ δύο. Καὶ γι’ αὐτὸ εἶναι καὶ ἔνθυμον (δυνατὸν στὴν ψυχή, θαρραλέον) καὶ διανοητικόν (εὐφυές). Γι’ αὐτὸ καὶ ζεῖ ἐλεύθερον καὶ πολιτεύεται μὲ τὸν καλλίτερον τρόπον καὶ μπορεῖ νὰ ἄρχει τῶν πάντων, ἐὰν τύχει πολιτειακῆς ἑνώσεως).

Γι’ αὐτὸ καὶ στὴν «Πολιτεία» (Δ’, 435-6/ Ε’, 470) καταλήγει ὁ Πλάτων :

«φημὶ γὰρ τὸ μὲν Ἑλληνικὸν γένος αὐτὸ αὑτῷ οἰκεῖον εἶναι καὶ συγγενές, τῷ δὲ βαρβαρικῷ ὀθνεῖόν τε καὶ ἀλλότριον. Ἕλληνας μὲν ἄρα βαρβάροις καὶ βαρβάρους Ἕλλησι πολεμεῖν μαχομένους τε φήσομεν καὶ πολεμίους φύσει εἶναι».

«ἢ τὸ φιλομαθές, ὃ δὴ τὸν παρ’ ἡμῖν μάλιστ’ ἄν τις αἰτιάσαιτο τόπον, ἢ τὸ φιλοχρήματον τὸ περὶ τούς τε Φοίνικας».

Μαζί του συμφωνεῖ καὶ ὁ Διονύσιος ὁ Ἁλικαρνασσεύς, ὁ ὁποῖος γράφει :

«κατὰ τοὺς τοῦ οὐρανοῦ τόπους καὶ τῶν ἠθῶν αἱ κράσεις…-εἶναι- πρὸς μαθήματα ὀξυτέρους τοὺς περὶ τὴν Ἑλλάδα, τοὺς δὲ πρὸς ἀργυρισμόν ( =φιλαργυρία), τοὺς περὶ τὴν Φοινίκην καὶ Αἴγυπτον· ἄλλοι περὶ θυμόν…διπλοῦν δὲ τὸ ἔθνος, Ἕλλην ἤ βάρβαρος», Διονύσιος Ἁλικαρνασσεύς, Ῥητορική, 11,5

Τὰ ἴδια γράφει καὶ ὁ Κικέρων, πὼς ὁ πιὸ ἀμόρφωτος Ἀθηναῖος ὑπερέχει τοῦ πιὸ σοφοῦ Ἀσιάτου :

«Erudissimos homines Asiaticos quivis Atheniensis indoctus», De Oratore, 3, 11,43

Ἀλλὰ καὶ ὁ Φίλων :

«Ἡ Ἑλλὰς μόνη ἐστὶν ἀνθρώπων γενέτειρα, φυτὸν οὐράνιον καὶ σπέρμα θαυμάσιον, βεβαίαν καὶ ἀληθῆ νοημοσύνη δημιουργοῦσα, αἴτιον δὲ ὁ λεπτὸς καὶ ἀραιὸς ἀήρ, ᾧ ἡ διάνοια ὀξύνεσθαι φιλεῖ»

Γιὰ νὰ συμπληρώσει ὁ μεγάλος Εὐριπίδης στὸ κύκνειον ἄσμα του ( «Ἰφιγένεια ἐν Αὐλίδι», 1400), ποὺ καλεῖ ὅλους τοὺς Ἕλληνες ποὺ σπαράζονται δι’ ἐμφυλίων νὰ γυρίσουν στὰ χνάρια τῶν προγόνων τους ποὺ χάραζαν τὴν ἱστορική τους πορεία, ἄνευ βοηθείας ὑπὸ τῶν βαρβάρων, ἔχοντας ὡς σύνθημα :

«βαρβάρων δ᾽ Ἕλληνας ἄρχειν εἰκός, ἀλλ᾽ οὐ βαρβάρους, μῆτερ, Ἑλλήνων: τὸ μὲν γὰρ δοῦλον, οἳ δ᾽ ἐλεύθερον».

( =Εἶναι φυσικόν νὰ ἄρχουν οἱ Ἕλληνες τοὺς βαρβάρους, ἀλλὰ ὄχι οἱ βάρβαροι, μητέρα, τοὺς Ἕλληνες· διότι τὸ μὲν -τὸ νὰ ἄρχουν οἱ βάρβαροι- εἶναι δουλικόν, τὸ δὲ -ἑλληνικόν- ἐλεύθερον).

Ῥίχνεται ἐδῶ ὁ σπόρος τῆς πανελλήνιας ἰδέας ποὺ ἐκήρυττε ὁ Ἰσοκράτης μὲ σθένος καὶ ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος ἔκανε πραγματικότητα.

*³ Ἡ συνεχὴς χρῆσις τῆς λέξεως «πέλαγος» καὶ ὄχι τῆς λέξεως «ὠκεανός» γιὰ τὸν Ἀτλαντικόν, στὸν πλατωνικὸν διάλογον, δεικνύει πὼς τὴν ἐποχὴ τῆς Ἀτλαντίδος, ἡ θάλασσα ἐκεῖ δὲν ἦταν ἀχανής, ὥστε νὰ χρειάζεται ὠκεῖα ναῦν ( > ὠκέανός) κανεὶς γιὰ νὰ τὴν διασχίσει ὁλόκληρη, ἀλλὰ ἦταν μικροτέρα σὲ μέγεθος ποὺ ἤγαγε εἰς τοὺς πέλας ( > πέλαγος), οἱ ὁποῖοι προφανῶς καὶ ἦταν οἱ κάτοικοι τῆς Ἀτλαντίδος, ποὺ μὲ τὸ τεράστιον μεγεθός της ἐκάλυπτε τὸ μεγαλύτερον μέρος τοῦ σημερινοῦ -ὀρθῶς λεχθέντος- ὠκεανοῦ Ἀτλαντικοῦ.
Ἐπίσης, τὸ «πορεύσιμον» ποὺ χρησιμοποιεῖ ὁ ἱερεὺς γιὰ τὴν θάλασσα ἐκτὸς τῶν Ἡρακλείων στηλῶν δὲν σημαίνει πὼς μετὰ τὸν καταποντισμὸν τῆς Ἀτλαντίδος, οἱ Ἕλληνες δὲν ξαναταξίδευσαν ποτὲ στὸν Ἀτλαντικὸν ὠκεανόν· ἁπλῶς ἡ ἐκεῖ θάλασσα γέμισε παχειὰ λάσπη, ποὺ ὅπως γράφει καὶ ὁ Πλούταρχος (βλ. *⁴) ἔκανε «βραδύπορον τὸ πέλαγος». Τὸ λασπῶδες τοῦ Ἀτλαντικοῦ ἦταν γνωστὸν ἀπὸ πολὺ παλαιὰ, τὸ ἀναφέρουν πλεῖστοι συγγραφεῖς ἄλλωστε, ὅπως ὁ προαναφερθεὶς Πλούταρχος, ὁ Ἀριστοτέλης στὰ «Μετεωρολογικά» του κοκ.

*⁴  Ἡ Τζιροπούλου στὸ βοηθητικὸν βιβλίον μαθημάτων ἀρχαίων ἑλληνικῶν τοῦ γ’ ἔτους γράφει σχετικῶς μὲ τὰ ὅσα ἀνεφέρθησαν γιὰ τὶς ἔξωθεν τῶν Ἡρακλείων στηλῶν νήσους καὶ τὴν τεράστια σὲ μέγεθος ἤπειρον τὰ ἑξῆς :

«Εἶναι προφανὲς ὅτι ὁ Πλάτων ὁμιλεῖ διὰ τὰς νήσους τοῦ Ἀτλαντικοῦ ὠκεανοῦ καὶ διὰ τὴν μεγάλην ἤπειρον, τὴν νῦν Ἀμερικὴ ὀνομαζομένην».

Τὸ ὅτι οἱ Ἕλληνες ὄχι ἁπλῶς εἶχαν γνῶσιν, ἀλλὰ καὶ εἶχαν ταξιδεύσει ὡς τὴν σημερινὴ Ἀμερικὴ ἤδη ἀπὸ ἀρχαιοτάτων χρόνων εἶναι γεγραμμένο σὲ πολλὰ ἀρχαῖα κείμενά μας. Ὁ Πλούταρχος μάλιστα δίνει καὶ τὶς ἀκριβεῖς ἀποστάσεις ἀλλὰ καὶ τὸν πλοῦν ποὺ φαίνεται πὼς ἀκολουθοῦσαν γιὰ νὰ φτάσουν ἐκεῖ, ὅπως ἐπίσης ἀναφέρεται καὶ στὶς ἐκεῖ ἑλληνικὲς ἀποικίες :

«Ὠγυγίη τις νῆσος ἀπόπροθεν εἰν ἁλὶ κεῖται, δρόμον ἡμερῶν πέντε Βρεττανίας ἀπέχουσα πλέοντι πρὸς ἑσπέραν. ἕτεραι δὲ τρεῖς ἴσον ἐκείνης ἀφεστῶσαι καὶ ἀλλήλων πρόκεινται μάλιστα κατὰ δυσμὰς ἡλίου θερινάς. ὧν ἐν μιᾷ τὸν Κρόνον οἱ βάρβαροι καθεῖρχθαι μυθολογοῦσιν ὑπὸ τοῦ Διός, τὸν δ' ὡς υἱὸν ἔχοντα φρουρὸν τῶν τε νήσων ἐκείνων καὶ τῆς θαλάττης, ἣν Κρόνιον πέλαγος ὀνομάζουσι, παρακατῳκίσθαι. τὴν δὲ μεγάλην ἤπειρον, ὑφ' ἧς ἡ μεγάλη περιέχεται κύκλῳ θάλαττα, τῶν μὲν ἄλλων ἔλαττον ἀπέχει, τῆς δ' Ὠγυγίας περὶ πεντακισχιλίους σταδίους κωπήρεσι πλοίοις κομιζομένῳ.
(βραδύπορον γὰρ εἶναι καὶ πηλῶδες ὑπὸ πλήθους ῥευμάτων τὸ πέλαγος. τὰ δὲ ῥεύματα τὴν μεγάλην ἐξιέναι γῆν καὶ γίνεσθαι προχώσεις ἀπ' αὐτῶν καὶ βαρεῖαν εἶναι καὶ γεώδη τὴν θάλατταν, ἧ καὶ πεπηγέναι δόξαν ἔσχε).
τῆς δ' ἠπείρου τὰ πρὸς τῇ θαλάττῃ κατοικεῖν Ἕλληνας περὶ κόλπον οὐκ ἐλάττονα τῆς Μαιώτιδος, οὗ τὸ στόμα τῷ στόματι τοῦ Κασπίου πελάγους μάλιστα κατ' εὐθεῖαν κεῖσθαι…οἴεσθαι δὲ τοῖς Κρόνου λαοῖς ἀναμιχθέντας ὕστερον τοὺς μεθ' Ἡρακλέους παραγενομένους καὶ ὑπολειφθέντας ἤδη σβεννύμενον τὸ Ἑλληνικὸν ἐκεῖ καὶ κρατούμενον γλώττῃ τε βαρβαρικῇ καὶ νόμοις καὶ διαίταις οἷον ἀναζωπυρῆσαι πάλιν ἰσχυρὸν καὶ πολὺ γενόμενον. διὸ τιμὰς ἔχειν πρώτας τὸν Ἡρακλέα, δευτέρας δὲ τὸν Κρόνον. Ὅταν οὖν ὁ τοῦ Κρόνου ἀστήρ, ὃν Φαίνοντα μὲν ἡμεῖς, ἐκείνους δὲ Νυκτοῦρον ἔφη καλεῖν, εἰς Ταῦρον παραγένηται δι' ἐτῶν τριάκοντα παρασκευασαμένους ἐν χρόνῳ πολλῷ τὰ περὶ τὴν θυσίαν καὶ τὸν ἀ... ἐκπέμπειν κλήρῳ λαχόντας ἐν πλοίοις τοσούτοις θεραπείαν τε πολλὴν καὶ παρασκευὴν ἀναγκαίαν μέλλουσι πλεῖν πέλαγος τοσοῦτον εἰρεσίᾳ καὶ χρόνον ἐπὶ ξένης βιοτεύειν πολὺν ἐμβαλλομένους. ἀναχθέντας οὖν χρῆσθαι τύχαις, ὡς εἰκός, ἄλλους ἄλλαις, τοὺς δὲ διασωθέντας ἐκ τῆς θαλάττης πρῶτον μὲν ἐπὶ τὰς προκειμένας νήσους οἰκουμένας δ' ὑφ' Ἑλλήνων κατίσχειν καὶ τὸν ἥλιον ὁρᾶν κρυπτόμενον ὥρας μιᾶς ἔλαττον ἐφ' ἡμέρας τριάκοντα. καὶ νύκτα τοῦτ' εἶναι, σκότος ἔχουσαν ἐλαφρὸν καὶ λυκαυγὲς ἀπὸ δυσμῶν περιλαμπόμενον», Περὶ τοῦ ἐμφαινομένου προσώπου τῷ κύκλῳ τῆς σελήνης, 941c, Πλούταρχος 

Ἐν ὀλίγοις ὁ Πλούταρχος ἀναφέρεται στὴν Ὠγυγία, μία νῆσον ποὺ βρίσκεται μακριὰ στὴν θάλασσα καὶ ἀπέχει πέντε ἡμέρες ἀπὸ τὴν Βρεττανία πλέοντας κανεὶς πρὸς τὰ δυτικά. Ἀκόμα γράφει πὼς αὐτὴ ἀπέχει ἀπὸ τρεῖς νήσους ἴσην ἀπόστασιν, ἀλλὰ καὶ αὐτὲς οἱ τρεῖς νῆσοι ἀπέχουν ἴσην ἀπόστασιν μεταξύ τους καὶ βρίσκονται πέρα ἀπὸ τὴν Ὠγυγία στὸ σημεῖον ὅπου δύει ὁ ἥλιος τὸ καλοκαίρι. 

Μᾶς πληροφορεῖ πὼς σὲ μία ἀπὸ αὐτὲς τὶς νήσους εἶχε φυλακίσει ὁ Ζεὺς τὸν Κρόνον, μὲ τὸν τελευταῖον νὰ ἔχει ἐγκατασταθεῖ δίπλα στὰ νησιὰ αὐτὰ καὶ στὴν θάλασσα, ἡ ὁποία λόγῳ αὐτοῦ ὠνομάσθη «Κρόνιον πέλαγος». 

Ἀπὸ αὐτὲς τὶς νήσους ἐπίσης μαθαίνουμε πὼς μία μεγάλη ἤπειρος, ἡ ὁποία περιβάλλει τον Ὠκεανόν, ἀπέχει λιγότερον· ἀπὸ τὴν Ὠγυγία ὅμως ἀπέχει 5.000 στάδια ( =925 χιλιόμετρα) καὶ τὸ ταξίδι γίνεται μὲ πλοῖα μὲ κουπιά, διότι ἡ διάβασις τοῦ πελάγους γίνεται ἀργὰ λόγῳ τοῦ πηλώδους, τῶν ῥευμάτων καὶ τῶν προσχώσεων ποὺ αὐτὰ δημιουργοῦν καὶ κάνουν τὴν θάλασσα ἐκεῖ γεώδη, πυκνή καὶ πηκτή. Ἐκεῖ λοιπὸν στὰ ἠπειρωτικὰ ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς θαλάσσης κατοικοῦν Ἕλληνες, γύρω ἀπὸ κόλπον ὄχι μικρότερον τῆς Μαιωτίδος λίμνης (σημερινῆς Ἀζοφικῆς θαλάσσης), ποὺ τὸ στόμιόν του βρίσκεται στὴν ἴδια εὐθεῖα μὲ τὴν Κασπία θάλασσα. Πιστεύουν πὼς μὲ τοὺς λαοὺς τοῦ Κρόνου ἀνεμείχθησαν ἔπειτα καὶ ὅσοι ἔφτασαν ἐκεῖ μὲ τὸν Ἥρακλῆ καὶ ἔτσι ἀναζωπυρώθηκε σὲ ἐκεῖνα τὰ μέρη τὸ ἑλληνικὸν στοιχεῖον ποὺ εἶχε ἀρχίσει νὰ σβύνει μὲ τὸν καιρὸν καὶ ξανάγινε κραταιόν. Γι’ αὐτὸ καὶ τὶς πρῶτες τιμὲς τὶς ἔχει ὁ Ἡρακλῆς καὶ τὶς δεύτερες ὁ Κρόνος.

Τὸ ταξίδι γίνεται ὅταν ὁ ἀστὴρ τοῦ Κρόνου, ποὺ ἑμεῖς τὸν λέγομεν Φαίνοντα καὶ αὐτοὶ ἐκεῖ Νύκτουρον φτάσει στὸν Ταῦρον μετὰ ἀπὸ περίοδον 30 ἐτῶν. Ἀφοῦ ἑτοιμάσουν ἐπὶ πολὺ καιρὸν θυσίες φορτώνουν πλοῖα μὲ τὶς ἀπαραίτητες προμήθειες γιὰ ἀνθρώπους ποὺ θὰ ταξιδεύσουν στὴν θάλασσα κωπηλατώντας καὶ θὰ μείνουν στὰ ξένα γιὰ ἀρκετὸ καιρόν. Ἀφοῦ ἀνοιχτοῦν στὸ πέλαγος ὁ καθένας ἔχει διαφορετικὴ τύχη, ὅσοι ὅμως σωθοῦν τοὺς κρατοῦν στὰ νησιὰ ποὺ βρίσκονται πέρα καὶ κατοικοῦνται ἀπὸ Ἕλληνες καὶ βλέπουν τὸν ἥλιον νὰ κρύβεται γιὰ λιγότερον ἀπὸ μία ὥρα ἐπὶ τριάντα ἡμέρες· αὐτὴ εἶναι ἡ νύχτα ποὺ ἔχει ἐλαφρὺ σκοτάδι μὲ λυκαυγὲς ποὺ φέγγει ἀπὸ τὴν δύσιν…

Σχετικῶς μὲ τὶς νήσους καὶ τὴν μεγάλη ἤπειρον ἔχουν εἰπωθεῖ καὶ γραφτεῖ πολλά. Σύμφωνα μὲ μία -ἴσως καὶ τὴν ἐπικρατεστέρα- ἄποψιν, ἡ Ὠγυγία εἶναι ἡ Ἰσλανδία (Μαριολάκος· ἄν καὶ ἡ ἀπόστασις ποὺ ἀναφέρει ὁ Πλούταρχος μεταξὺ μεγάλης ἠπείρου-Ὠγυγίας, ἤτοι 5000 στάδια εἶναι πολὺ μικροτέρα τῆς ἀποστάσεως τῆς Ἀμερικῆς-Ἰσλανδίας. Ἀκόμα προκύπτει καὶ τὸ εὔλογον ἐρώτημα ἄν πράγματι ἡ Ὠγυγία εἶναι ἡ Ἰσλανδία, γιατί δὲν τὴν ὀνομάζει ἁπλῶς «Θούλη»; Ἐκτὸς καὶ ἄν ἡ ἀρχαία Θούλη δὲν εἶναι ἡ Ἰσλανδία…) καὶ οἱ τρεῖς ἰσαπέχουσες νῆσοι εἶναι ἡ Γροιλανδία, ἡ νῆσος Buffin καὶ τὸ New Foundland μὲ τὸ Κρόνιον πέλαγος νὰ ἀντιστοιχεῖ στὸν σημερινὸν Βόρειον Ἀτλαντικόν Ὠκεανόν. Ἔτσι ἡ μεγάλη ἤπειρος δυτικὰ τῶν νῆσων δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴν σημερινὴ Ἀμερική. 

Ὅσον γιὰ τὸν κόλπον ποὺ κατοικοῦσαν Ἕλληνες, ποὺ δὲν εἶναι μικρότερος τῆς Μαιωτίδος λίμνης καὶ εὑρίσκεται στὴν ἴδια εὐθεῖα μὲ τὴν Κασπία θάλασσα, δὲν εἶναι ἄλλος ἀπὸ τὸν κόλπον τοῦ Ἁγίου Λαυρεντίου.

Αὐτὴ ἡ προσέγγισις μὲ βάσιν τὸ κείμενον τοῦ Πλουτάρχου δίνει ἀπαντήσεις καὶ στὰ ἀνοικτὰ ὀρυχεῖα χαλκοῦ ποὺ βρέθηκαν πρὶν κάποια χρόνια ἀπὸ ἀρχαιολόγους στὴν λίμνη Superior καὶ στὸ νησὶ Royale μεταξὺ ΗΠΑ καὶ Καναδά καὶ τὰ ὁποῖα συμβατικῶς χρονολογοῦνται τὴν 3^η π.Χ. χιλιετία, ἀλλὰ καὶ στὶς περιγραφὲς περὶ Ὠκεανοῦ τῶν παναρχαίων Ὁμήρου καὶ Ἡσιόδου, οἱ ὁποῖοι φαίνεται πὼς ἤξεραν πολλὰ περισσότερα ἀφ’ ὅσα δυνάμεθα σήμερα νὰ γνωρίζουμε καὶ δὲν ἀερολογοῦσαν μὲ παραμύθια στὶς διηγήσεις τους. 

Ὅμως τὴν γνῶσιν ὑπάρξεως τῆς νῦν Ἀμερικῆς καὶ τῆς διασχίσεως καὶ ἐκτάσεως τοῦ ἐκεῖ ώκεανοῦ τὴν βρίσκουμε καὶ σὲ ἄλλα κείμενα : 

«καὶ ἄλλα ἀλλήλοις διελέχθησαν, καὶ ὑπὲρ τούτων δὲ ὁ Σιληνὸς ἔλεγε πρὸς τὸν Μίδαν. τὴν μὲν Εὐρώπην καὶ τὴν Ἀσίαν καὶ τὴν Λιβύην νήσους εἶναι, ἃς περιρρεῖν κύκλῳ τὸν Ὠκεανόν, ἤπειρον δὲ εἶναι μόνην ἐκείνην τὴν ἔξω τούτου τοῦ κόσμου. καὶ τὸ μὲν μέγεθος αὐτῆς ἄπειρον διηγεῖτο. τρέφειν δὲ τὰ ἄλλα ζῷα μεγάλα, καὶ τοὺς ἀνθρώπους δὲ τῶν ἐνταυθοῖ διπλασίονας τὸ μέγεθος, καὶ χρόνον ζῆν αὐτοὺς οὐχ ὅσον ἡμεῖς, ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνον διπλοῦν. καὶ πολλὰς μὲν εἶναι καὶ μεγάλας πόλεις καὶ βίων ἰδιότητας, καὶ νόμους αὐτοῖς τετάχθαι ἐναντίως κειμένους τοῖς παρ᾽ ἡμῖν νομιζομένοις. δύο δὲ εἶναι πόλεις ἔλεγε μεγέθει μεγίστας, οὐδὲν δὲ ἀλλήλαις ἐοικέναι· καὶ τὴν μὲν ὀνομάζεσθαι Μάχιμον, τὴν δὲ Εὐσεβῆ…μαχιμώτατοί τέ εἰσι καὶ αὐτοὶ καὶ γίνονται μεθ᾽ ὅπλων, καὶ ἀεὶ πολεμοῦσι, καὶ καταστρέφονται τοὺς ὁμόρους…εἰσὶ δὲ οἱ οἰκήτορες οὐκ ἐλάττους διακοσίων μυριάδων… ἄτρωτοι γάρ εἰσι σιδήρῳ. χρυσοῦ δὲ ἔχουσι καὶ ἀργύρου ἀφθονίαν, ὡς ἀτιμότερον εἶναι παρ᾽ αὐτοῖς τὸν χρυσὸν τοῦ παρ᾽ ἡμῖν σιδήρου. ἐπιχειρῆσαι δέ ποτε καὶ διαβῆναι τούτους ἐς τάσδε τὰς ἡμεδαπὰς νήσους ἔλεγε, καὶ διαπλεύσαντάς γε τὸν Ὠκεανὸν μυριάσι χιλίαις ἀνθρώπων ἕως Ὑπερβορέων ἀφικέσθαι…ἐπ᾽ ἐσχάτῳ δὲ τῆς χώρας αὐτῶν τόπον εἶναι καὶ ὀνομάζεσθαι Ἄνοστον, ἐοικέναι δὲ χάσματι, κατειλῆφθαι δὲ οὔτε ὑπὸ σκότους οὔτε ὑπὸ φωτός, ἀέρα δὲ ἐπικεῖσθαι ἐρυθήματι μεμιγμένον θολερῷ…τὸ μὲν γὰρ γῆρας ἀπορρίψας ἐπὶ τὴν ἀκμὴν ὑποστρέφει, εἶτα ἐπὶ τὴν τῶν μειρακίων ἡλικίαν ἀναχωρεῖ, εἶτα παῖς γίνεται, εἶτα βρέφος, καὶ ἐπὶ τούτοις ἐξαναλώθη», Ποικίλη Ἱστορία, 3,18, Αἰλιανός

«ὁρμηθεὶς γάρ ποτε ἀπὸ Ἡρακλείων στηλῶν καὶ ἀφεὶς εἰς τὸν ἑσπέριον ὠκεανὸν οὐρίῳ ἀνέμῳ τὸν πλοῦν ἐποιούμην. αἰτία δέ μοι τῆς ἀποδημίας καὶ ὑπόθεσις ἡ τῆς διανοίας περιεργία καὶ πραγμάτων καινῶν ἐπιθυμία καὶ τὸ βούλεσθαι μαθεῖν τί τὸ τέλος ἐστὶν τοῦ ὠκεανοῦ καί τίνες οἱ πέραν κατοικοῦντες ἄνθρωποι… μετὰ ταύτην δὲ ἡ τῆς Καλυψοῦς νῆσος, ἀλλ’ οὐδέπω σοι φαίνεται. ἐπειδὰν δὲ ταύτας παραπλεύσῃς, τότε δὴ ἀφίξῃ εἰς τὴν μεγάλην ἤπειρον τὴν ἐναντίαν τῇ ὑφ᾽ ὑμῶν κατοικουμένῃ», Ἀληθὴς Ἱστορία, Α’,5/Β’,27, Λουκιανός

«αὖθις ἕτερον ὠκεανὸν ἐκδεχόμενον. καὶ δὴ ἐδόκει ἡμῖν ἀναθεμένους τὴν ναῦν ἐπὶ τὴν κόμην τῶν δένδρων πυκνὴ δὲ ἦν ὑπερβιβάσαι, εἰ δυναίμεθα, εἰς τὴν θάλατταν τὴν ἑτέραν… περιβλέποντες δὲ ὁρῶμεν κατὰ δεξιὰ οὐ πάνυ πόῤῥωθεν γέφυραν ἐπεζευγμένην ὕδατος συνάπτοντος τὰ πελάγη κατὰ τὴν ἐπιφάνειαν, ἐκ τῆς ἑτέρας θαλάττης εἰς τὴν ἑτέραν διαῤῥέοντος… Ἐντεῦθεν ἡμᾶς ὑπεδέχετο πέλαγος προσηνὲς καὶ νῆσος οὐ μεγάλη, εὐπρόσιτος, συνοικουμένη· ἐνέμοντο δὲ αὐτὴν ἄνθρωποι ἄγριοι, Βουκέφαλοι, κέρατα ἔχοντες, οἷον παρ᾿ ἡμῖν τὸν Μινώταυρον ἀναπλάττουσιν… Ἑσπέρας δὲ ἤδη προσήχθημεν νήσῳ οὐ μεγάλῃ· κατῳκεῖτο δὲ ὑπὸ γυναικῶν, ὡς ἐνομίζομεν, Ἑλλάδα φωνὴν προϊεμένων· προσῄεσαν γὰρ καὶ ἐδεξιοῦντο καὶ ἠσπάζοντο, πάνυ ἑταιρικῶς κεκοσμημέναι καὶ καλαὶ πᾶσαι καὶ νεάνιδες, ποδήρεις τοὺς χιτῶνας ἐπισυρόμεναι. ἡ μὲν οὖν νῆσος ἐκαλεῖτο Κοβαλοῦσα, ἡ δὲ πόλις αὐτὴ Ὑδαμαργία. λαχοῦσαι δ᾿ οὖν ἡμᾶς αἱ γυναῖκες ἑκάστη πρὸς ἑαυτὴν ἀπῆγεν καὶ ξένον ἐποιεῖτο. ἐγὼ δὲ… περιβλέπων ὁρῶ πολλῶν ἀνθρώπων ὀστᾶ καὶ κρανία κείμενα… Ταχέως οὖν ἐπὶ ναῦν κατελθόντες ἀπεπλεύσαμεν. καὶ ἐπεὶ ἡμέρα ὑπηύγαζεν, ἤδη τὴν ἤπειρον ἀπεβλέπομεν εἰκάζομέν τε εἶναι τὴν ἀντιπέρας τῇ ὑφ᾿ ἡμῶν οἰκουμένῃ κειμένην», Ἀληθὴς Ἱστορία, Β’, 42-43/46-7, Λουκιανός

«εἰ μὴ τὸ μέγεθος τοῦ Ἀτλαντικοῦ πελάγους ἐκώλυε͵ κἂν πλεῖν ἡμᾶς ἐκ τῆς Ἰβηρίας εἰς τὴν Ἰνδικὴν διὰ τοῦ αὐτοῦ παραλλήλου», Γεωγραφικά, Α’, 4,6, Στράβων

Κι ὁ Διογένης ὁ Κυνικὸς λέγει πρὸς τὸν Ἀλέξανδρον :

«Ἄν δὲν νικήσῃς τὸν ἑαυτόν σου, δὲν θὰ ἔχῃς τίποτε ὠφεληθῇ, ἀκόμη καὶ «ἄν ἑτέραν προσλάβῃς μείζω τῆς Ἀσίας ἤπειρον, τὸν Ὠκεανὸν διανηξάμενος»», Περὶ Βασιλείας, Δίων, Δ’, 68

Τόσον ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα μας συγγράμματα, ὅσον καὶ ἀπὸ τὰ ἀρχαιολογικά εὑρήματα καὶ σκελετοὺς στὴν ἀμερικανικὴ ἤπειρον εἶναι ἀναμφισβήτητον τὸ γεγονὸς ὄχι μόνον ὅτι οἱ Ἕλληνες ταξίδευαν χιλιετίες π.Χ. πρὸς τὰ ἐκεῖ, δημιουργώντας μάλιστα καὶ ἑλληνικὲς ἀποικίες, ἀλλὰ καὶ τὸ ὅτι ἤξεραν πολὺ καλὰ καὶ τὰ θαλάσσια ῥεύματα τοῦ Ἀτλαντικοῦ Ὠκεανοῦ ποὺ ξεκινοῦσαν ἀπὸ τὸν κόλπον τοῦ Μεξικοῦ (Gulf stream current), ἀλλὰ καὶ πῶς νὰ τὰ χρησιμοποιήσουν γιὰ νὰ φτάσουν ταχύτερα στὴν Ἀμερική (Πρέκα/ Μέρτζ/ Πετρίδης/ Τζιροπούλου, Δοῦκας, βλ. καὶ σχόλια Τζιροπούλου -«Ὅμηρος Τηλεμάχου Ὀδυσσείδης», σελ. 114-6, περὶ τῆς τοποθεσίας τῆς Σχερίας πέρα ἀπὸ τὸν Ἀτλαντικὸν Ὠκεανόν, καὶ «Γεωγραφικά», Α’, 2,28, Στράβων, τὶς πληροφορίες τοῦ Ὁμήρου γιὰ τὸ πόσο μακριὰ βρίσκεται ὁ βαθυδίνης, βαθύρροος καὶ ἀψόρροος Ὠκεανός -Ἰλιάς, Ξ’, 201/ Η’, 422/ Σ’, 399-, βλ. καὶ Ὀρφικά, «Θεογονία» καὶ «Ἔργα καὶ Ἡμέραι», Ἡσιόδου). 

*⁵ Τὴν προηγουμένη ἡμέρα τῆς διεξαγωγῆς τοῦ διαλόγου ποὺ κατέγραψε ὁ Πλάτων καὶ φέρει τὸ ὄνομα «Τίμαιος» εἶχαν μαζευτεῖ πάλι οἱ ἴδιοι -πλὴν ἑνὸς- συνομιλητὲς στὸ σπίτι τοῦ Σωκράτους καὶ συζητοῦσαν γιὰ τὸ πολίτευμα καὶ τὸ εἶδος τῶν ἀνθρώπων ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ δημιουργήσουν τὴν ἰδανικὴ ἄριστη πολιτεία.

*⁶ Ἡ εὔστοχος αὐτὴ παρατήρησις κρύβει γνῶσιν σὲ θέματα ποὺ ἀπασχολοῦν μέχρι σήμερα ἐπιστῆμες σχετικὲς τοῦ ἐγκεφάλου, τῆς γλώσσης, τῆς ψυχολογίας…

*⁷  Ὁ διάλογος διεξάγεται τὴν παραμονὴ τῆς μεγάλης ἑορτῆς τῶν Παναθηναίων. Ἔτσι λοιπὸν ἡ θεὰ στὴν ὁποία ἀναφέρεται ὁ Σωκράτης δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴν Ἀθηνᾶ. 

Πρόσθετες πληροφορίες ἐπὶ τῶν πλατωνικῶν διαλόγων ἠντλήθησαν ἀπὸ τὰ βιβλία : «Ο ΕΝ ΤΗι ΛΕΞΕΙ ΛΟΓΟΣ», ΑΝΝΑ ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ-ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ, «Γ’ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΝ ΜΑΘΗΤΟΥ», ΑΝΝΑ ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ-ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ, «Γ’ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ», ΑΝΝΑ ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ-ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ, «ΜΕΓΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ», Ζ, ΚΑΛΛΕΡΓΟΥ, «ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ», ΠΛΑΤΩΝ, «ΙΣΤΟΡΙΑ», ΗΡΟΔΟΤΟΣ, «ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΑ», ΝΟΝΝΟΣ, «ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ», ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ, «ΕΘΝΙΚΑ», ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ, «ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ», ΣΤΡΑΒΩΝ, «ΠΕΡΙ ΠΟΤΑΜΩΝ», ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, «ΠΕΡΙ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ ΔΑΙΜΟΝΙΟΥ», ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, «ΤΙΜΑΙΟΣ», ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΚΑΚΤΟΥ, «ΚΡΙΤΙΑΣ», ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΚΑΚΤΟΥ, «ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ», ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ, «ΙΣΤΟΡΙΕΣ», ΠΟΛΥΒΙΟΣ,  «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ», ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΣ, «ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ», ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΕΥΣ, «ΠΟΙΚΙΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑ», ΑΙΛΙΑΝΟΣ, «ΠΕΡΙ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ», ΔΙΩΝ, «ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΜΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΤΩι ΚΥΚΛΩι ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ», ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, «ΙΛΙΑΣ», ΟΜΗΡΟΣ, «ΑΛΗΘΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑ», ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ