Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΦΗΣ ΚΑΙ Ο ΚΤΙΣΘΕΙΣ ΕΠΙ ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ ΑΙΓΛΗΤΟΥ ΠΟΥ ΚΑΤΕΛΗΞΕ ΝΑ ΓΙΝΕΙ… ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΚΑΛΑΜΙΩΤΙΣΣΑ!

Ὁ Ἀπολλώνιος ὁ Ῥόδιος στὰ «Ἀργοναυτικά», (Δ’, 1695), τὰ «Ὀρφικὰ Ἀργοναυτικά» (1355 κ. ἑξ.) κ.ἄ ἀναφέρονται στὴν «ἐμφάνισιν» τῆς Ἀνάφης, ἡ ὁποία συνέβη στὰ χρόνια τῆς Ἀργοναυτικῆς ἐκστρατείας*¹. Ἀναφέρουν λοιπὸν οἱ πηγές :

«Ἔνθα τί σοι, Μουσαῖε θεηγενές, ἐξαγορεύσω, ὅσσα πάθον Μινύῃσιν ὁμοῦ ποτὶ Σύρτιν ἀήταις ἠδ’ ὡς ἐξεσάωθεν ἁλιπλάγκτοιο πορείης· ὅσσα τ’ ἄρ’ ἐν Κρήτῃ πάθον ἄλγεα τετληῶτες, χάλκειον τριγίγαντα δοκεύμενον ὄφρ’ ἱκόμεσθα, ὅς ῥα οἱ οὐκ εἴα λιμένων ἔντοσθεν ἱκέσθαι. ἠδ’ ὡς θεινόμενοι βαρυηχέι κύματι πόντου, ῥίμφα τε κυανέῃσι βαρυνόμενοι νεφέλῃσιν ἠλπόμεθα σκοπέλοισι Μελαντίοισιν ἔχεσθαι νῆα θοήν. Παιὰν δ’ ἄρ’ ἑκηβόλος ἀγχόθι ναίων Δῆλου ἄπο κραναῆς ἦκεν βέλος, ἔκ δ’ ἀνέφηνε μεσσάτιον Σποράδων· Ἀνάφην δέ ἑ πάντες ὀπίσσω νῆσον ἐπικλῄζουσι περικτίονες ἄνθρωποι», Ὀρφικά, 1355 κ.ἑξ.

( =Τώρα σὲ σένα, θεογέννητε Μουσαῖε*², θὰ ἐξιστορήσω ὅσα ἔπαθον ἐγὼ καὶ οἱ Μινύες*³ κάποτε στὴν Σύρτιν*⁴ ἀπὸ τοὺς ἀνέμους καὶ πῶς σωθήκαμε ἀπὸ τὴν ἁλίπλαγκτον*⁵ πορεία· ὅσα στὴν Κρήτη δεινὰ ὑπομείναμε, μέχρι νὰ φτάσουμε στὸν χάλκινο τριγίγαντα ποὺ παραμόνευε*⁶, διότι αὐτὸς δὲν μᾶς ἄφηνε νὰ εἰσέλθουμε ἐντὸς τοῦ λιμένος· καὶ πῶς χτυπημένοι ἀπὸ τὰ βαρύηχα κύματα τοῦ πόντου, καὶ κάτω ἀπὸ τὰ μαῦρα βαριὰ σύννεφα ποὺ γρήγορα ἐκινοῦντο, ἤλπιζόμεν τὸ γρήγορον πλοῖον νὰ φτάσει στοὺς Μελαντίους σκοπέλους. Τότε ὁ ἑκήβολος Παιὰν (Ἀπόλλων), ποὺ κατοικοῦσε ἐκεῖ κοντά, στὴν πετρώδη  Δῆλον ἔριξε βέλος, ἐκ τοῦ ὁποίου ἀνεφάνη στὶς Μεσσάτιες Σποράδες*⁷ -νῆσος-. Ἀπὸ τότε ὅλοι ὅσοι κατοικοῦν τριγύρω ἀπὸ αὐτὴν, τὴν ὀνομάζουν Ἀνάφην).

«Αὐτίκα δὲ Κρηταῖον ὑπὲρ μέγα λαῖτμα θέοντας νὺξ ἐφόβει, τήνπερ τε κατουλάδα κικλήσκουσιν· νύκτ’ ὀλοὴν οὐκ ἄστρα διίσχανεν, οὐκ ἀμαρυγαὶ μήνης· οὐρανόθεν δὲ μέλαν χάος, ἠέ τις ἄλλη ὠρώρει σκοτίη μυχάτων ἀνιοῦσα βερέθρων. αὐτοὶ δ’, εἴτ’ Ἀίδῃ, εἴθ’ ὕδασιν ἐμφορέοντο, ἠείδειν οὐδ’ ὅσσον· ἐπέτρεψαν δὲ θαλάσσῃ νόστον, ἀμηχανέοντες, ὅπῃ φέροι. αὐτὰρ Ἰήσων χεῖρας ἀνασχόμενος μεγάλῃ ὀπὶ Φοῖβον ἀύτει, ῥύσασθαι καλέων· κατὰ δ’ ἔρρεεν ἀσχαλόωντι δάκρυα· πολλὰ δὲ Πυθοῖ ὑπέσχετο, πολλὰ δ’ Ἀμύκλαις, πολλὰ δ’ ἐς Ὀρτυγίην ἀπερείσια δῶρα κομίσσειν. Λητοΐδη, τύνη δὲ κατ’ οὐρανοῦ ἵκεο πέτρας ῥίμφα Μελαντίους ἀριήκοος, αἵ τ’ ἐνὶ πόντῳ ἧνται· δοιάων δὲ μιῆς ἐφύπερθεν ὀρούσας, δεξιτερῇ χρύσειον ἀνέσχεθες ὑψόθι τόξον· μαρμαρέην δ’ ἀπέλαμψε βιὸς περὶ πάντοθεν αἴγλην. τοῖσι δέ τις Σποράδων βαιὴ ἀπὸ τόφρ’ ἐφαάνθη νῆσος ἰδεῖν, ὀλίγης Ἱππουρίδος ἀντία νήσου, ἔνθ’ εὐνὰς ἐβάλοντο καὶ ἔσχεθον· αὐτίκα δ’ Ἠὼς φέγγεν ἀνερχομένη· τοὶ δ’ ἀγλαὸν Ἀπόλλωνι ἄλσει ἐνὶ σκιερῷ τέμενος σκιόεντά τε βωμὸν ποίεον, Αἰγλήτην μὲν ἐυσκόπου εἵνεκεν αἴγλης Φοῖβον κεκλόμενοι· Ἀνάφην δέ τε λισσάδα νῆσον ἴσκον, ὃ δὴ Φοῖβός μιν ἀτυζομένοις ἀνέφηνεν», Ἀργοναυτικά, Δ’, 1695, Ἀπολλώνιος

Ὁ Ἀπολλώνιος στὸ ἀπόσπασμα ἐν ὀλίγοις περιγράφει τὴν σκηνὴ ποὺ οἱ Ἀργοναῦτες εὑρισκόμενοι σὲ μεγάλη τρικυμία στὸ Κρητικὸν πέλαγος μέσα σὲ ἀπέραντο σκοτάδι, περιφερόμενοι μεταξὺ θαλάσσης καὶ Ἅδου, παλεύουν γιὰ τὴν ζωή τους. Ὁ Ἰάσων σηκώνει τὰ χέρια ψηλὰ καὶ μὲ δυνατὴ φωνὴ προσεύχεται στὸν Φοῖβον (Ἀπόλλωνα) νὰ τοὺς σώσει. Ὁ Ἀπόλλων ἀκούγοντας τὴν προσευχή, γράφει, πὼς κατέβηκε ἀπὸ τὸν οὐρανὸν στοὺς Μελαντίους βράχους καὶ σήκωσε μὲ τὸ δεξίρ του χέρι τὸ χρυσόν του τόξον καὶ τὸ βέλος του ἐξέπεμψε ὁλόγυρα μία λάμψιν καὶ ἀνεφάνη μία νῆσος, ἡ Ἀνάφη, ἀπέναντι ἀπὸ τὴν Ἱππουρίδα νῆσον, ὅπου κατάφεραν ἐκεῖ καὶ ἔρριξαν ἄγκυρα. Κι ἀμέσως ξημέρωσε καὶ ἐκεῖνοι γιὰ νὰ τὸν εὐχαριστήσουν ἔχτισαν ἐκεῖ βωμὸν στὸν Αἰγλήτη ( < αἴγλη= λάμψις) Ἀπόλλωνα*⁸.

Ὁ Στέφανος Βυζάντιος δίνει καὶ αὐτὸς τὴν ἴδια ἐκδοχὴ περὶ τῆς ὀνομασίας τῆς Ἀνάφης καὶ γράφει ἀκόμη πὼς ἐκαλεῖτο καὶ «Μεμβλίαρος», διότι ἐκεῖ εἶχε πάει καὶ ὁ Μεμβλίαρος, ὁ ὁποῖος εἶχε πλεύσει μαζὶ μὲ τὸν Κάδμον πρὸς ἀναζήτησιν τῆς Εὐρώπης.

«Ἀνάφη, νῆσος μία τῶν Σποράδων πλησίον Θήρας, ἥ τις ἀπὸ Μεμβλιάρου τοῦ σὺν Κάδμῳ πλεύσαντος εἰς ἀναζήτησιν Εὐρώπης Μεμβλίαρος ἐκαλεῖτο. τοῖς δ' Ἀργοναύταις ὑπὸ χειμῶνος τρυχομένοις καὶ σκοτομήνης ἀναφανεῖσα Ἀνάφη ἐπικέκληται. καὶ Ἀναφαῖος τὸ ἐθνικόν», Στέφανος Βυζάντιος, Ἐθνικά, 93

 

*¹ Στὴν Ἀργοναυτικὴ ἐκστρατεία μαθαίνουμε (ἀπὸ τὸν Ἀπολλώνιον τὸν Ῥόδιον, τὸν Πίνδαρον, τὸν Ὑγῖνον, τὸν Βαλέριον Φλάκκον καὶ τὰ ἀργοναυτικὰ τοῦ Ὀρφέως) πὼς συμμετεῖχε καὶ ὁ Εὔφημος Ποσειδῶνος ἤ Ταινάρου. Ὁ κεκρυμμένος λόγος-μῦθος λέγει πὼς αὐτὸς πῆρε ἀπὸ τὸν υἰὸν τοῦ Ποσειδῶνος Εὑρύπυλον/ Τρίτωνα (θεότητα τῆς θαλάσσης) ἕναν βῶλον καὶ τὸν πέταξε στὸ Αἰγαῖον πέλαγος, ὅπου μεταφερόμενος ἀπὸ τὰ ὕδατα σχημάτισε τὴν Στρογγύλη, ἤτοι τὴν σημερινὴ Θῆρα.
Σήμερα μαθαίνουμε πὼς ἡ Ἀργοναυτικὴ ἐκστρατεία συνέβη περὶ τὸν 13^ο π.Χ αἰ. Ὅμως ἡ Θῆρα στέκει ἀγέρωχη γιὰ χιλιετίες (καὶ μάλιστα κατοικήσιμη ἤδη πολὺ πιὸ πρὶν ἀπὸ τὴν 3η χιλιετία, ἀκόμη καὶ μὲ τὶς ἔρευνες συμβατικῶν μὲ τὸ ἐπίσημο ἀφήγημα ἀρχαιολόγων· κάποιοι ἀρχαιολόγοι -Σωτηρακοπούλου- μαρτυροῦν εὑρεθέντα λείψανα ἐκεῖ κατὰ τὴν λεγομένη «Νεότερη Νεολιθικὴ περίοδο» μεταξὺ 5.300-3.300).

*² Ὁ Μουσαῖος ἦταν σύγχρονος τοῦ Ἀργοναύτου Ὀρφέως.

*³ Οἱ Ἀργοναῦτες ὀνομάζονται καὶ Μινύες διότι πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς προέρχονται ἀπὸ τὶς κόρες τοῦ βασιλέως τοῦ Ὀρχομενοῦ, Μινύου.

*⁴ Ἡ Σύρτις εἶναι πόλις τῆς Λιβύης, ὅπου βρίσκεται τὸ ἀρχαῖον λιμάνι της.

*⁵ Ἁλίπλαγκτος ( < ἅλς +πλανώμαι) εἶναι ὁ πλανώμενος στὴν θάλασσα.

*⁶ Ὁ χάλκινος τριγίγας εἶναι ὁ Τάλως, ὁ ἄγρυπνος φύλαξ τῆς Κρήτης. Σύμφωνα μὲ τὸν μῦθον ἐπρόκειτο γιὰ ἕναν τεράστιον γίγαντα, ἀνθρωπόμορφο μὲ χάλκινο σῶμα, τὸν ὁποῖον χάρισε ὁ Ζεὺς στὴν Εὐρώπη. Τὸν εἶχε κατασκευάσει ὁ Ἥφαιστος. Ἡ Εὐρώπη τὸν χάρισε στὸν υἰόν της, Μίνωα. Καὶ ὅλα αὐτὰ συνέβησαν λίγο πρὶν τὴν τρωικὴ ἐκστρατεία, καθῶς ὁ Ἰδομενεὺς ἦταν ἐγγονός τοῦ Μίνωος, ἀπὸ τὸν Ἀργοναύτη Δευκαλίωνα -καὶ κατὰ τὸν Διόδωρον Σικελιώτη ( «Ἱστορικὴ βιβλιοθήκη», Δ’, 60) τρισέγγονος τοῦ Μίνωος τοῦ Α’-. 

Γράφει δὲ ὁ Πλάτων στὸν διάλογον «Μίνως» σχετικῶς μὲ τὴν ἐπεξήγησιν τοῦ μύθου :

«ὁ γὰρ Τάλως τρὶς περιῄει τοῦ ἐνιαυτοῦ κατὰ τὰς κώμας, φυλάττων τοὺς νόμους ἐν αὐταῖς, ἐν χαλκοῖς γραμματείοις ἔχων γεγραμμένους τοὺς νόμους, ὅθεν χαλκοῦς ἐκλήθη».

Ἐν ὀλίγοις γράφει πὼς ὁ Τάλως τριγύριζε τρεῖς φορὲς τὴν ἡμέρα τὶς κῶμες, ἐπιτηρώντας τὴν ἐφαρμογὴ τῶν νόμων, οἱ ὁποῖοι ἦταν ΓΡΑΜΜΕΝΟΙ σὲ χάλκινες πλάκες, γι’ αὐτὸ καὶ ἀπεκλήθη «χάλκινος».

Ταλὼς εἶναι ὁ ἥλιος στὴν δωρικῆ διάλεκτον τῆς Κρήτης.

*⁷ Μεσσάτιες Σποράδες εἶναι οἱ Κυκλάδες.

*⁸ Ἐκεῖ ποὺ οἱ Ἀργοναῦτες ἔχτισαν τὸν βωμὸν τοῦ Ἀπόλλωνος Αἰγλήτου, σήμερα ἀπὸ τὰ καὶ στὰ ἐρείπιά του εἶναι χτισμένη ἡ «Παναγιὰ ἡ Καλαμιώτισσα»! Πέριξ τοῦ ἱεροῦ τοῦ Αἰγλήτου Ἀπόλλωνος ὑπῆρχαν καὶ βωμοὶ τῆς Ἀρτέμιδος, τῆς Ἀφροδίτης, τοῦ Ἀσκληπιοῦ, τοῦ Κτησίου Διὸς…Παραδίπλα ἔχει χτιστεῖ παρεκκλήσι στὸ ὁποῖον τιμῶνται οἱ Ἅγιοι ...Σωκράτης καὶ Ἀπόλλων! 

Ὅσα ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα τῆς περιοχῆς δὲν κατεστράφησαν, πέραν τοῦ Ἀρχαιολογικοῦ Μουσείου Ἀθηνῶν, βρίσκονται καὶ στὸ… Αὐτοκρατορικὸν Μουσεῖον τῆς Ἁγίας Πετρούπολης ἀπὸ τὴν ἐποχὴ ποὺ ἐκλάπησαν. Τὸ ἄγαλμα τοῦ Αἰγλήτου Ἀπόλλωνος ἐκτίθεται σήμερα στὸ… Βρεττανικὸν Μουσεῖον, ὡς Ἀπόλλων τοῦ… Στράνγκφορντ (καθῶς λέγεται πὼς τὸ εἶχε στὴν κατοχή του ὁ ὑποκόμης τοῦ Στράνγκφορντ καὶ πρέσβης τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας, Π. Σμίθ).  

Κάποτε δὲ εἶχε πάρει διαστάσεις -τὶς ὅποιες (μηδαμινὲς) διαστάσεις παίρνουν τὰ πολιτιστικὰ ἐγκλήματα ποὺ τελοῦνται ἐπὶ αἰῶνες στὴν χώρα μας- τὸ πολιτιστικὸν ἔγκλημα ποὺ διεπράχθη στὸ μοναστήρι τῆς Παναγιᾶς τῆς Καλαμιώτισσας, ὅταν οἱ ἡγούμενοι κατέστρεφαν ὅ,τι ἀπέμεινε ἀπὸ τὸ ἱερὸν τοῦ Ἀπόλλωνος, γιὰ νὰ χτίσουν μάντρες καὶ παρεκκλήσια (ἄγνωστον ἄν τὰ δομικὰ ὑλικὰ ἦταν τὰ ἴδια μὲ τὶς προηγούμενες κατασκευές…δηλαδὴ ἀρχαῖα συντρίμμια, κίονες καὶ ἀρχαιότατες μαρμάρινες πλάκες, ὅπως αὐτὲς ποὺ χρησιμοποιήθηκαν καὶ γιὰ τὴν «Τράπεζα τῆς Παναγιᾶς», ἀλλὰ καὶ τὸν ἴδιον τὸν ναόν), μὲ τὴν ἀνοχὴ τῶν ἁρμοδίων ὑπηρεσιῶν ποὺ «ἀντιστέκοντο σθεναρῶς μὲ… ἔγγραφες ἀνακοινώσεις καὶ διαμαρτυρίες», τοῦ κράτους ποὺ «δὲν ἔβρισκε κακόν αὐτὸν τὸν καλλωπισμόν»! καὶ ὅλων τῶν ὑπολοίπων ἀνιδέων, ἀδιαφόρων ἤ θρησκολήπτων.

Ἐπίσης, ἡ ὑπεύθυνη Μονὴ εἶχε ἐκμισθώσει 3,5 χιλιάδες στρέμματα ἀπὸ τὴν «περιουσία της», ὅπως γράφτηκε, σὲ ἕναν κυπριακὸν ὅμιλον ἔναντι 20 χιλιάδων εὐρὼ/ ἔτος, γιὰ τὴν δημιουργία ξενώνων καὶ διαφόρων δραστηριοτήτων, ὅπως γήπεδα βόλεϊ, τένις κλπ, ὥστε νὰ ἀναπτυχθεῖ… ὁ θρησκευτικὸς τουρισμός. Μάλιστα εἶχε κατεσκάψει καὶ 40 στρέμματα μὲ τρακτὲρ καὶ εἶχε κάνει γεωτρήσεις ἐντὸς τοῦ… ἀρχαιολογικοῦ χώρου, δίπλα στὸ ἱερὸν τοῦ Ἀπόλλωνος! γιὰ τὴν προώθησιν τοῦ… ἀγροτουρισμοῦ!

Νὰ γραφτεῖ πὼς γενικῶς, ἀλλὰ καὶ στὴν συγκεκριμένη περίπτωσιν τὰ ἀρχαῖα εἶναι παρατημένα κυριολεκτικῶς. Στὴν Ἀνάφη τόσα χρόνια δὲν ἔχουν γίνει ὀργανωμένες καὶ συστηματικὲς ἀρχαιολογικὲς ἀνασκαφές (τὸν τελευταῖον καιρόν ἄλλωστε ἐπιτρέπεται ἀπὸ ὅτι φαίνεται μόνον σὲ ἀλλοδαποὺς ἀρχαιολόγους νὰ κατασκάπτουν τὰ ἐδάφη μας καὶ νὰ φροντίζουν τὰ γλυπτά μας! ).