Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ (ΜΕΡΟΣ 4ον)

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ, ΤΟ ΤΑΜΑ ΤΟΥ ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ 

«Ὁ Μιλτιάδης εἶχε τάξει στὴν Ἄρτεμιν μία αἶγα γιὰ κάθε νεκρὸν Πέρση. Ἐπειδὴ παρουσιάσθηκε δυσκολία νὰ συγκεντρωθοῦν 6.500 αἶγες ἡ Ἐκκλησία τοῦ Δήμου ἐτροποποίησε τὸ τάμα ὡς ἑξῆς : 500 αἶγες τὴν ἡμέρα τῆς Ἀρτέμιδος, θυσία ἡ ὁποία θὰ ἐπανελαμβάνετο κάθε χρόνον. 

«Πέρσαι δὲ ἡττήθησαν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ (τῇ ἕκτη τοῦ Θαργηλιῶνος) καὶ Ἀθηναῖοι δὲ τῇ Ἀγροτέρᾳ ἀποθύουσι τὰς χιμαίρας τὰς τριακοσίας κατὰ τὴν εὐχὴν τοῦ Μιλτιάδου», (Κλαύδιος Αἰλιανός). 

«Ἐπεὶ οὐκ εἶχον ἱκανὰς εὑρεῖν, ἔδοξεν αὐτοῖς κατ' ἐνιαυτὸν πεντακοσίας θύειν, καὶ ἔτι νῦν ἀποθύουσιν», (Ξενοφῶν)». 

Εἰς τὸν θεὸν Πᾶνα ἀφιέρωσαν σπῆλαιον στὴν Β.Δ. ἄκρη τοῦ ἱεροῦ Βράχου καθιερώνοντας συγχρόνως ἐτήσιες θυσίες καὶ λαμπαδηδρομία. Ὁ Μιλτιάδης προσέφερε στὸν Πᾶνα εἰκόνα μὲ χαραγμένο ἐπίγραμμα τὸ ὁποῖον ἀποδίδεται στὸν Σιμωνίδη : 

Τὸν τραγόπουν ἐμὲ Πᾶνα

τὸν Ἀρκάδα, 

τὸν κατὰ Μήδων, 

τὸν μετὰ Ἀθηναίων, 

στήσατο Μιλτιάδης. 

Ἡ δεκάτη τῶν λαφύρων*1 ἀφιερώθηκε στὴν Ἀθηνᾶ, στὸν Ἀπόλλωνα καὶ στὴν Ἄρτεμιν. Δὲν παρέλειψαν νὰ τιμήσουν καὶ τοὺς πεσόντας δούλους μὲ τρίτον τύμβον. 

Προεκηρύχθη διαγωνισμὸς διὰ τὴν σύνταξιν τοῦ καλλιτέρου ἐγκωμίου τῶν ἡρώων*2. Συναγωνίσθηκαν ὁ Αἰσχύλος καὶ ὁ Σιμωνίδης. 

Ὁ Δῆμος Ἀθηναίων ἀπένειμε τὸ βραβεῖον εἰς τὸν Σιμωνίδην : 

«Ἑλλήνων προμαχοῦντες Ἀθηναῖοι Μαραθῶνι χρυσοφόρων Μήδων ἐστόρεσαν δύναμιν»*3

...Ἀπὸ αὐτὴν τὴν μάχη τίποτα μέχρι σήμερα δὲν ἀνεδείχθη ἐπιφανέστερον, διότι οὐδέποτε μία τόσον μικρὰ δύναμις κατέβαλε τόσον μεγάλας δυνάμεις...Στὸν ἴδιον τὸν Μιλτιάδη ἐπειδὴ εἶχε ἐλευθερώσει τὰς Ἀθήνας καὶ ὁλόκληρον τὴν Ἑλλάδα, τοιαύτη τιμὴ ἀπενεμήθη ἐν τῇ στοᾷ, ἡ ὁποία καλεῖται ποικίλη ὅτε ἀπεικονίζετο ἡ ἐν Μαραθῶνι μάχη, ὥστε ἡ εἰκὼν τούτου ἐτέθη πρώτη μεταξὺ τῶν δέκα στρατηγῶν καὶ αὐτὸς ἀπεικονίσθη νὰ προτρέπῃ τοὺς στρατιώτας του καὶ νὰ συνάπτῃ μάχην», Βίοι Κορνηλίου Νέπωτος, βιβλίον τοῦ Β' ἔτους μαθημάτων ἀρχαίων ἑλληνικῶν, Ἄννα Τζιροπούλου-Εὐσταθίου. 

*1 Ὁ Πλούταρχος μᾶς ἐνημερώνει σχετικῶς μὲ τὰ λάφυρα στὸν βίον τοῦ Ἀριστείδου (ΣΤ') ὅπου ἐξαίρει τὸ δίκαιον τοῦ χαρακτῆρος τοῦ Ἀριστείδου τοῦ Δικαίου : 

«Εἰς δὲ τὸν Μαραθῶνα ἐγκαταλειφθεὶς μετὰ τῆς ἰδίας αὐτοῦ φυλῆς ὁ Ἀριστείδης φύλαξ τῶν αἰχμαλώτων καὶ τῶν λαφύρων, δὲν διέψευσε τὴν δόξαν του· ἀλλὰ ἐνῶ ὑπῆρχε σὲ σωροὺς ἄργυρος καὶ χρυσὸς καὶ παντὸς εἴδους ἐνδύματα καὶ πράγματα, ἄλλα ἀνεκδιήγητα στὶς σκηνὲς καὶ ἄλλα στὰ κυριευθέντα πλοῖα, οὐτ' αὐτὸς ἐπεθύμησε νὰ τὰ ἀγγίξει, οὔτε καὶ σὲ ἄλλους τὸ ἐπέτρεψε...». 

*2  Ὁ Διόδωρος Σικελιώτης στὴν «Βιβλιοθήκη» του (ΙΑ', 33,3) μᾶς ἐνημερώνει πὼς ὁ δῆμος τῶν Ἀθηναίων ἐκόσμησε τοὺς τάφους τῶν τεθνηκότων στὸν πόλεμον κατὰ τῶν Περσῶν καὶ τότε γιὰ πρώτη φορὰ ὠργάνωσε τοὺς ἐπιταφίους ἀγῶνες καὶ ἔθεσε νόμον νὰ ἐγκωμιάζουν ὅσους θάβονται δημοσίᾳ δαπάνῃ οἱ ῥήτορες ποὺ προκρίνονται κάθε φορά. 

(Αἰσχύλος) 

*3 Ὁ τεράστιος ἐπιγραμματογράφος-παιανογράφος καὶ ποιητὴς Σιμωνίδης ἀπὸ τὴν Κέα κέρδισε τὸν διαγωνισμόν, ὅμως ὁ Αἰσχύλος πέραν τῆς τεραστίας του ἀξίας ὡς τραγωδὸς, ἄφησε τὸ ὄνομά του ἀνεξίτηλον καὶ γιὰ τὴν ἀνδρεία του, καθῶς πολέμησε γενναῖα καὶ στὸν Μαραθῶνα καὶ στὴν Σαλαμῖνα καὶ στὸ Ἀρτεμίσιον. Ἡ πατρίς, ἡ ἀρετὴ καὶ τὰ ὑψηλὰ ἰδανικὰ ἦταν τὸ μέλημά του γι' αὐτὸ κι ἄλλωστε ὁ τάφος του στὴν Γέλα δὲν ἀναγράφει κάτι γιὰ τὸ τεράστιόν του ταλέντον στὸ νὰ γράφει τραγωδίες, ἀλλὰ ἐξυμνεῖ τὴν πολεμικὴ ἀρετή-κατορθώματά του καὶ τὸν ἡρωϊσμόν του : 

«Αἰσχύλον Εὐφορίωνος Ἀθηναῖον τόδε κεῦθει 

μνῆμα καταφθίμενον πυροφόροιο Γέλας· 

ἀλκὴν δ' εὐδόκιμον Μαραθώνιον ἄλσος ἄν εἴποι 

καὶ βαθυχαιτήεις Μῆδος ἐπιστάμενος». 

Ἄλλωστε καὶ ὁ ἴδιος αὐτὸ ἐπεθυμοῦσε καθῶς ὅπως ὁ ἴδιος ἔλεγε γιὰ τὰ ποιήματά του δὲν εἶναι παρὰ τεμάχια ἀπὸ τὰ μεγάλα δεῖπνα τοῦ Ὁμήρου : 

«...τοῦ καλοῦ καὶ λαμπροῦ Αἰσχύλου, ὃς τὰς αὑτοῦ τραγῳδίας τεμάχη εἶναι ἔλεγεν τῶν Ὁμήρου μεγάλων δείπνων», Δειπνοσ., 347, Ἀθήναιος. 

ΤΑ ΥΣΤΕΡΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ 

«Στὸν ὄχι τόσο γνωστὸν πρόσφατα ἀνακαλυφθέντα Τύμβον τῶν Πλαταιέων στὸν Βρανᾶ ὑπάρχουν τὰ ὀστὰ τῶν Ἡρώων καθῶς κι ἑνὸς παιδιοῦ. Οἱ τάφοι τζαμοσκέπαστοι καλοφωτισμένοι, τὰ ὀστᾶ διατηρημένα μὲ χημικὰ μέσα, ὥστε νὰ μὴν λειώσουν στὴν τριβή τους μὲς στὴν ἀτμόσφαιρα, δείχνουν τὴν ἔξοχη δουλειὰ τῶν ἀρχαιολόγων. Τὸ παιδὶ τῶν 10-12 χρονῶν σκοτωμένο ἀπὸ ἕνα περσικὸ βέλος ἔκανε τοὺς ἀρχαιολόγους νὰ εἰκάζουν ὅτι ἦταν ὁ ἀγγελιαφόρος τοῦ Μιλτιάδου κι ὁ νεροκουβαλητὴς τῶν τραυματισμένων τῆς μάχης. Πολεμιστὴς ἤ ὄχι, ὁ μικρὸς Πλαταιεὺς ἦταν πολὺ μικρὸς γιὰ ἥρωας. 

Γιατί δὲν τὸν ἀναφέρει ὁ Ἡρόδοτος; Ἴσως γιατὶ ἀσχολεῖται γενικῶς μὲ τὴν μάχη. Ὅλοι ἀναγνῶστες καὶ συγγραφεῖς, ἄς δώσουμε νοερῶς τὸ παράσημον πολεμικῆς ἀνδρείας στὸ ἄγνωστο, λησμονημένον καὶ ἡρωϊκὸν παιδί. Βλέποντας τοὺς σκελετοὺς θαρρεῖς ὅτι εἶναι ζωντανοί. Δὲν εἶναι ἕνας ὁποιοσδήποτε τυχαῖος τύμβος μὲ ἀγνώστους. Τοὺς μάθαμε. Εἶναι τὰ παλληκάρια ποὺ πολέμησαν στὸν Μαραθῶνα... 

ΠΕΔΙΑΣ ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ 

Τύμβος Ἀθηναίων Μαραθωνομάχων. Μία μικρογραφία βουνοῦ, ἕνας λόφος, ὁ Σωρός. Τριγύρω ἐλιές, κυπαρρίσια. Τίποτα δὲν δείχνει ἐδῶ ὅτι ἔγινε μάχη φοβερή. Στὴν ἀνασκαφὴ δὲν βρέθηκαν ὀστᾶ, μόνον στάχτες, γιατὶ σύμφωνα μὲ τὰ ἀρχαϊκὰ ἔθιμα ἐκαίοντο οἱ νεκροί. 

ΒΡΑΝΑΣ 

Τύμβος Πλαταιέων. Θολωτὸς ὑψωμένος μὲ πέτρες ποταμοῦ καὶ χῶμα 4 μέτρων περιστοιχίζεται ἀπὸ ἀμυγδαλιές. Βρέθηκαν 11 τάφοι, οἱ 8 ἐνταφιασμένοι σὲ λάκκους, μιᾶ ταφὴ παιδιοῦ καὶ δύο καύσεις νεκρῶν. Οἱ νεκροὶ ἦταν νέοι, ἡλικίας 20-25 ἐτῶν. 

Ὁ ἀξιωματικὸς Ἀρχίας (τὸ μόνο διασωθὲν ὄνομα) ἦταν 38 ἐτῶν, τὸ δὲ παιδί 11. 

Ἐπειδὴ τὸ παιδὶ ἐτάφη στὸν τύμβον μέσα, μποροῦμε νὰ συμπεράνουμε ὅτι πολέμησε. Ἡ ἀρχαιολόγος Μάργκαρετ Πέιν διετύπωσε τὴν γνώμη ὅτι ἦταν υἰὸς τοῦ ἀξιωματικοῦ Ἀρχία. Ὁ Ἀρχίας μὲ τὸν υἰόν του (ὁ τάφος εἶναι δίπλα στὸν πατέρα σὲ διαγώνιον γραμμή, παρεμβάλλεται ὁ βωμὸς ἀνάμεσά τους) περιτριγυρίζονται ἀπὸ τὸν λόχον τῶν πεσόντων Πλαταιέων ὁπλιτῶν σὲ σχῆμα ἡμικυκλίου. Καθῶς βλέπω τὸ πιθάρι (σὰν φέρετρον) ποὺ βρίσκεται μέσα ὁ σκελετὸς τοῦ μικροῦ, θύμησες μοῦ ἔρχονται στὸν νοῦν, πόσο πανάρχαιον ἔθιμον εἶναι τὸ πήλινον σκεῦος ποὺ πλένομεν ἕναν νεκρόν, κι ὕστερα τὸ σπᾶμε. Σπασμένα πήλινα βρίσκονται ἐκεῖ σὲ μία ἄκρη. 

Τὸ κρανίον στοὺς ἄλλους δείχνει ὁλοκάθαρα τὸ σπάσιμον ἀπὸ τὰ περσικὰ τσεκούρια (σαγάρεις κατὰ τὸν Ἡρόδοτον). Οἱ δύο τύμβοι ἔχουν τὰ ἴδια χρονολογικῶς εὑρήματα : πινάκια, σκύφοι, φιαλίδια, λήκυθοι, λουτροφόροι τοῦ 500-490 π.Χ», ἀπὸ τὸ βιβλίον «Παῖς ἥρωας Μαραθωνομάχος», Μπ. Παντίνου. 

... 

Τὸ συμπέρασμα ὅλων αὐτῶν τὸ ἔχει ἐμπερικλείσει σὲ μία φράσιν ὁ Ἡρόδοτος : 

«ἁλὴς μὲν γὰρ γενομένη πᾶσα ἡ Ἑλλὰς χεὶρ μεγάλη συνάγεται, καὶ ἀξιόμαχοι γινόμεθα τοῖσι ἐπιοῦσι», Ἱστορίαι, 157,2, Ἡρόδοτος.