ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ (ΜΕΡΟΣ 8ον)

 

ΓΑΛΗΝΟΣ ΝΙΚΩΝΟΣ

«Κωλῦσαι τὸ γῆρας, ἀδύνατον· ἐπισχεῖν δὲ τὸ τάχος αὐτοῦ, δυνατόν», Περὶ μαρασμοῦ, 7, 682

Ὁ Γαληνὸς ἐγεννήθη στὴν Πέργαμο, τὸ 129 μ.Χ καὶ ὑπολογίζεται πὼς πέθανε μετὰ τὸ 210 στὴν Ῥώμη ἤ στὴν Σικελία ( Τὸ λεξικὸν Σουΐδα γράφει πὼς ἔζησε 70 χρόνια, ἐνῶ οἱ ἀραβικὲς πηγὲς ἀναφέρουν πὼς πέθανε σὲ ἡλικία 87 ἐτῶν).Ἦταν ἄξιος συνεχιστὴς τοῦ ἔργου τοῦ Ἱπποκράτους, τὸ ὁποῖον καὶ ἐξέλιξε.
Στὴν διαμόρφωσιν τοῦ χαρακτῆρος του σπουδαῖον ῥόλο ἔπαιζε ὁ πατήρ του, ἀρχιτέκτων, ἀστρονόμος καὶ μαθηματικός, Νίκων, τὸν ὁποῖον φαίνεται πὼς ἐθαύμαζε καὶ ἐξετιμοῦσε βαθέως («εὐτύχησα εὐτυχίαν μεγάλην τοιοῦτον ἔχων πατέρα», «ἀοργητότατος μὲν καὶ δικαιότατος καὶ χρηστότατος καὶ φιλανθρωπότατος», Γαληνός, C. G. Kühn, V,40,15/41,8 ), ἀλλὰ καὶ μὲ ἕναν πιὸ «δύσκολον» τρόπον ἡ μήτηρ του, τὴν ὁποία θεωροῦσε «ὀργιλωτάτην, ὡς δάκνειν ( =ἐπειδὴ δαγκώνει) ἐνίοτε τὰς θεραπαίνας, ἀεὶ δὲ κεκραγέναι καὶ μάχεσθαι τῷ πατρὶ μᾶλλον ἡ Ξανθίππη Σωκράτῃ ( =πάντα ἐξοργίζεται καὶ μάχεται τὸν πατέρα, περισσότερο ἀπὸ ὅτι ἡ Ξανθίππη τὸν Σωκράτη)».
Ἰσχυρὰν ἐπίδρασιν στὴν προσωπικότητά του ἤσκησε καὶ ὁ νεοπλατωνισμός, ἀλλὰ καὶ ἡ φιλοσοφία τοῦ Σωκράτους, τοῦ Ἐπικούρου, τοῦ Ἀριστοτέλους, τοῦ Χρυσίππου καὶ τῶν Στωικῶν. Μελέτησε διεξοδικῶς τὰ γραπτὰ τοῦ Πλάτωνος καὶ τοῦ Ἱπποκράτους, ἀλλὰ καὶ πολλῶν ἄλλων μεγάλων ἰατρῶν, ὅπως τοῦ Ἐρασιστράτου, τοῦ Θεοφράστου κ.ἄ. Στὴν γενέτειρά του, ὑπῆρχε καὶ μὶα ἀπὸ τὶς γνωστότερες καὶ πλουσιότερες βιβλιοθῆκες τοῦ κόσμου, ἡ βιβλιοθήκη τῆς Περγάμου.

Μετὰ τὰ 17 του χρόνια, ἀφοῦ εἶχε διδαχθεῖ φιλοσοφία, μαθηματικὰ, ἀστρονομία καὶ ἄλλες ἐπιστῆμες, μὲ προτροπὴ τοῦ πατρός του, ξεκινᾶ νὰ ἐκπαιδεύεται γύρω ἀπὸ τὰ ἰατρικὰ στὸ Ἀσκληπιεῖο τῆς Περγάμου. Ἐκεῖ ἔλαβε γνώσεις φαρμακολογίας ἀπὸ τὸν Κόιντο, διαγνωστικῆς ἀπὸ τὸν Φικιανό, ὁ ὁποῖος εἶχε λάβει στέφανον στοὺς ἰατρικοὺς ἀγῶνες, ἀνατομίας ἀπὸ τὸν Σάτυρον, ἐμπειρικῆς ἀπὸ τὸν Αἰσχρίωνα καὶ ἀπὸ τὸν Στρατόνικον ἐδιδάχθη τὴν ἱπποκρατικὴ ἰατρική. Συνέχισε τὶς σπουδές του ἔπειτα στὴν Κόρινθον καὶ ὕστερα στὴν Ἀλεξάνδρεια, γνωστὴ γιὰ τὴν περίφημη βιβλιοθήκη της, ὅπου καὶ μαθήτευσε δίπλα στὸν Ἡρακλειανό. Ταξίδευσε πολὺ σὲ ὁλόκληρην τὴν ῥωμαϊκὴ αὐτοκρατορία, ἐμπλουτίζοντας ἔτσι τὶς γνώσεις του. Μεγάλες προσωπικότητες τῆς ἐποχῆς του, τὸν εἶχαν προσωπικόν τους ἰατρόν, ὅπως ὁ Ῥωμαῖος αὐτοκράτωρ Μάρκος Αὐρήλιος καὶ ὁ Σευῆρος, πατὴρ τοῦ Καρακάλλα.

Ἐθαυμάζετο ἀπὸ ὅλη τὴν οἰκουμένη γιὰ τὶς διαγνώσεις του καὶ τὶς προγνώσεις του ( «αἰ διαγνώσεις δὲ καὶ προγνώσεις αὐτοῦ μαντικῆς μᾶλλον ἤ ἰατρικῆς μετεῖχον» ).Ὑπολογίζεται ὅτι συνέγραψε περὶ τὰ 500 βιβλία (ψυχολογικοῦ, ἰατρικοῦ, φιλοσοφικοῦ, ἠθικοῦ, λογικοῦ καὶ γραμματικοῦ χαρακτῆρος), ἀπὸ τὰ ὁποῖα διασώζονται τὰ 150, ἐκ τῶν ὁποίων τὰ 105 εἶναι ἰατρικοῦ χαρακτῆρος (Μαθήμ. ἀρχ. ἑλλην. Β’ κύκλ., σπουδ., Ἄννα Τζιροπούλου-Εὐσταθίου). Συνέγραψε στὴν ἀττικὴ διάλεκτον. Μερικὰ ἐξ αὐτῶν εἶναι :

Τέχνη ἰατρική, Προτρεπτικὸς ἐπ΄ἰατρικήν, Περὶ τῶν ἰδίων βιβλίων, Περὶ τῆς τάξεως τῶν ἰδίων βιβλίων πρὸς Εὐγενιανόν, Τῶν Ἱπποκράτους γλωσσῶν ἐξήγησις, Περὶ τοῦ Ἱπποκράτους καὶ Πλάτωνος δογμάτων, Περὶ τὸν καθ’ Ἱπποκράτην στοιχείων, Περὶ αἱρέσεων τοῖς εἰσαγομένοις, Περὶ τῆς ἀρίστης διδασκαλίας, Ὅτι ὁ ἄριστος ἰατρὸς καὶ φιλόσοφος, Ὑγιεινῶν λόγος, Περὶ κράσεων, Περὶ φυσικῶν δυνάμεων, Περὶ εὐχυμίας καὶ κακοχυμίας, Ὅτι ταῖς τοῦ σώματος κράσεσιν αἱ τῆς ψυχῆς δυνάμεις ἕπονται, Περὶ ἰατρικῆς ἐμπειρίας, Πρὸς Πατρόφιλον περὶ συστάσεως ἰατρικῆς, Περὶ διαφορᾶς νοσημάτων, Περὶ ἀφροδισίων, Περὶ χρήσεως μορίων, Περὶ δυσπνοίας, Περὶ χρείας σφυγμῶν, Περὶ χρείας ἀναπνοῆς, Περὶ σπέρματος, Περὶ εὐεξίας, Περὶ μυῶν ἀνατομῆς, Περὶ μυῶν κινήσεως, Περὶ φλεβοτομίας πρὸς Ἐρασίστρατον, Περὶ ἀρίστης κατασκευῆς τοῦ σώματος, Περὶ φλεβῶν καὶ ἀρτηριῶν ἀνατομῆς, Περὶ νεύρων ἀνατομῆς, Περὶ μήτρας ἀνατομῆς, Περὶ κυουμένων διαπλάσεως, Περὶ τῆς ἐξ ἐνυπνίων διαγνώσεως, Περὶ ἀνατομικῶν ἐγχειρήσεων, Περὶ μελαίνης χολῆς, Περὶ μελαγχολίας, Περὶ λεπτυνούσης διαίτης, Περὶ τοῦ τῆς ὀσφρήσεως ὀργάνου, Περὶ ὀστῶν τοῖς εἰσαγομένοις, Περὶ πτισάνης, Περὶ τύπων, Πρὸς τοὺς περὶ τύπων γράψαντας ἤ περὶ περιόδων, Περὶ πλήθους, Περὶ τρόμου καὶ παλμοῦ καὶ σπασμοῦ καὶ ῥίγους, Περὶ τοῦ παρ’ Ἱπποκράτει κώματος, Περὶ μαρασμοῦ, Περὶ τῶν παρὰ φύσιν ὄγκων, Περὶ ἀνωμάλου δυσκρασίας, Περὶ διαφορὰς πυρετῶν, Περὶ ἐθῶν, Περὶ διὰ τῆς μικρᾶς σφαίρας γυμνασίου, Περὶ αἰτίων συμτωμάτων, Περὶ τῶν ἐν ταῖς τροφαῖς δυνάμεων, Περὶ τὴς τῶν καθαιρόντων φαρμάκων δυνάμεως, Τίνας δεῖ ἐκκαθαίρειν καὶ ποίοις καθαρτηρίοις καὶ πότε, Περὶ κράσεως καὶ δυνάμεως τῶν ἁπλῶν φαρμάκων, Περὶ συνθέσεως φαρμάκων τῶν κατὰ τόπους, Περὶ συνθέσεως φαρμάκων τῶν κατὰ γένη, Περὶ ἀντιδότων, Πρὸς Πίσωνα περὶ τῆς θηριακῆς, Περὶ θηριακῆς πρὸς Παμφιλιανόν, Περὶ εὐπορίστων, Περὶ ἀντεμβαλλομένων, Περὶ διαγνώσεως καὶ θεραπείας τῶν ἐν τῇ ἑκάστου ψυχῇ ἰδίων παθῶν, Περὶ διαγνώσεως καὶ θεραπείας τῶν ἐν τῇ ἑκάστου ψυχῇ ἀμαρτημάτων… 

( Ὁ Γαληνὸς περιποιεῖται τὰ τραύματα τῶν μονομάχων). 

Τὸ ὄνομά του, τοῦ τὸ ἔδωσε ὁ πατήρ του, διότι πίστευε (ὅπως καὶ ἅπαντες οἱ πρόγονοί μας) πὼς τὸ ὄνομα ἐπιδρᾶ στὴν διαμόρφωσιν τοῦ χαρακτῆρος. Γαληνὸς σημαίνει γαλήνιος. Οἱ Ῥωμαῖοι τὸν ὠνόμασαν «Clarus»*, δηλ. ἔνδοξον, καθῶς ἦταν ἐντυπωσιασμένοι ἀπὸ τὶς γνώσεις του καὶ τὶς ἱκανότητές του. Ὄνομα ποὺ τοῦ ἔμεινε ὡς παρωνύμιον καὶ ἐκαλεῖτο «Γαληνὸς ὁ ἔνδοξος» ( πολλοὶ ἐθεώρουν πὼς τὰ ἀρχικὰ τοῦ «λατινικοῦ» ὀνόματός του «CL» ἀντιστοιχοῦν στὸ «Κλαύδιος» καὶ τοῦ προσέδωσαν τὸ ὄνομα «Κλαύδιος» ).

Πίστευε πὼς ὁ ἰατρὸς ἐξετάζει ὄχι μία ἀκόμη ἰατρικὴ περίπτωσιν, ἀλλὰ πάνω ἀπὸ ὅλα τὸν ἄνθρωπον! Ὑπερασπιστὴς τοῦ Ὅρκου τοῦ Ἱπποκράτους καὶ τῆς βαθείας ἠθικῆς, ἐξετιμοῦσε πὼς γιὰ νὰ θεραπεύσεις τὴν ἀσθένεια, πρέπει νὰ ἐκτιμήσεις τὸν ἀσθενῆν ὡς ἀνθρώπινη ἀξία. Γιὰ τὸν Γαληνὸ ὁ ἰατρὸς εἶναι ὁ ὑπηρέτης τῆς φύσεως καὶ ἡ ἰατρικὴ εἶναι ἡ πρώτη τέχνη της, μέσῳ τῆς ὁποίας ὅλοι οἱ ἰατροὶ ἑνώνονται μὲ κοινὸ σκοπὸν τὴν ἀποκατάστασιν τῆς ὑγείας τοῦ ἀσθενοῦς ( «Ad Thrasybulum liber, utrum medicinae sit an gymnastics hygieine», V, 851/853/854, Kühn).

Ἡ ἀκλόνητος ἠθική του σὲ συνδυασμὸν μὲ τὶς ἰατρικές του γνώσεις εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νὰ καταφέρει νὰ κάνει συνώνυμον τοῦ ἰατροῦ, τὸ ὄνομά του. Ἔλεγαν «Γαληνός» καὶ ἐννοοῦσαν «ἰατρός»!

*[ Ἑλληνικῆς ἐτυμολογίας καὶ αὐτό, ἐκ τοῦ clamo < calo < καλῶ. Ἡ δυνατή, καθαρὰ φωνὴ, ἡ κατάλληλη γιὰ νὰ καλέσεις κάποιον, ἐκλήθη ὑπὸ τῶν Λατίνων «clara vox» (καὶ τὴν βοὴ τὴν εἶπαν «clamor» ). Ἀργότερα ὁ ὅρος ἐχρησιμοποιήθη καὶ γιὰ ἄλλες αἰσθήσεις, χαρακτηρίζοντας τὴν διαύγεια αὐτῶν, ὅπως ἡ ὀξεῖα ὅρασις «clara lux ( =φῶς)» καὶ ὕστερα ὁ ὅρος χαρακτήριζε καὶ τὸ πνεῦμα «clara consilia», ἀλλὰ καὶ τὸ ὁ,τιδήποτε φωτεινόν. Ἐξ οὗ καὶ τὰ σημερινὰ διάφορα βαρβαρικά, ὅπως «déclarer ( =δηλώνω μὲ δυνατὴ φωνή), esclamare ( =ἀνακράζω, θαυμάζω), reclamar ( =διαφημίζω), clarino ( =κωδωνίσκος, κλαρίνο), clarify ( =διευρινίζω), clair/ chiaro/ clear ( =ὁ φωτεινός), llamar/ chiamare ( =καλῶ) κοκ» ]. 

(ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ) ΤΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΓΑΛΗΝΟΥ

1.Ὁ Γαληνὸς θεωρεῖται ἱδρυτὴς τῆς Πειραματικῆς Φυσιολογίας καὶ τῆς Ἀνατομικῆς. Ὥρισε τὴν ἀνατομικὴ παρατήρησιν καὶ συγκριτικὴ ἀνατομική, τὴν τοπογραφικὴ διαγνωστικὴ προσέγγισιν τῶν νόσων καὶ τὴν πειραματικὴ ἔρευνα ( «Περὶ ἀνατομικῶν ἐγχειρίσεων» ).

Γνώριζε ἀρίστως τὰ περὶ κυκλοφορίας τοῦ αἵματος, τὴν κληρονομικότητα καὶ τὴν μεταδοτικότητα τῶν νόσων. Στὸ ἔργον του «Εἰδικὴ Νοσολογία» περιγράφει μὲ τρομερὴ ἀκρίβεια τὴν πλευρίτιδα, τὴν φθίσιν, τὴν πνευμονία, τὸν καρκίνον τοῦ πνεύμονος, τὸν διαβήτην, παθήσεις τοῦ ἥπατος, τὴν σκωλικοειδίτιδα, τοὺς κωλικούς, τοὺς χιτῶνας ὀφθαλμοῦ κ.ἄ πολλά. 

2. Πίστευε πὼς ἡ καρδιὰ καὶ οἱ ἀρτηρίες εἶναι ὑπεύθυνες τοῦ ζῆν καὶ καινοτόμησε στὸν τομέα τῆς καρδιοαγγειολογίας, μὲ πειράματα καὶ διαπιστώσεις ποὺ ἐπαληθεύονται στὶς μέρες μας. Ἐξετέλεσε ἐκτομὴν στέρνου, ὅπου ἐφάνη ἡ καρδιὰ γυμνὴ καὶ κατὰ τὴν ὁποίαν διεπίστωσε πὼς «ἐσέσηπτο ( =ἦταν σάπιος) ὁ περικάρδιος», σώζοντας μὲ τὶς ἰατρικές του γνώσεις καὶ τὴν κατάλληλη θεραπεία τὸν ἀσθενῆ.

Ἐπενόησε τὴν πρακτικὴ ψηλαφήσεως τοῦ σφυγμοῦ τοῦ ἀσθενοῦς, ὥστε διὰ τῆς παρατηρήσεως αὐτοῦ (ἀργός-γρήγορος/κανονικὸς -ἀκανόνιστος/ ἰσχυρός-ἐξασθενημένος) νὰ μπορέσει νὰ ἐξαγάγει συμπεράσματα γιὰ τὴν ὑγεία τοῦ ἀρρώστου καὶ τὴν πάθησιν, κάτι τὸ ὁποῖον γίνεται ὡς σήμερα.

Ἄλλο σπουδαῖον του ἐγχείρημα εἶναι ἡ χαρτογράφησις τοῦ συστήματος διακλαδώσεως φλεβῶν καὶ ἀρτηριῶν ( «Περὶ φλεβῶν καὶ ἀρτηριῶν ἀνατομῆς» ) καὶ ἡ ἐπίμονη ἐνασχόλησίς του μὲ τὸ σύστημα κυκλοφορία τοῦ αἵματος.
Ἡ ἀπαγόρευσις ἀνατομῶν ἐπὶ ἀνθρωπίνων πτωμάτων στὴν ἐποχή του -γιὰ θρησκευτικοὺς λόγους- καὶ ἡ πραγματοποίησις ἀνατομῆς ἐπὶ διαφόρων ζώων, σὲ συνδυασμὸν μὲ τὴν ἔλλειψιν τοῦ συγχρόνου ἰατρικοῦ ἐξοπλισμοῦ, δὲν τὸν βοήθησαν νὰ ὁλοκληρώσει τὶς διατριβές του αὐτές. Τὴν λεπτομερῆ περιγραφὴ τῆς κυκλοφορίας τοῦ αἵματος, τὴν ὁλοκλήρωσε τὸ 1628, ὁ William Harvey ( «Exercitatio Anatomica de Motu Cordis et Sanguinis in Animalibus» ), παραδεχόμενος καὶ ὁ ἴδιος πὼς βασίστηκε στὰ συγγράμματα τοῦ Γαληνοῦ, χωρία ἐκ τῶν ὁποίων παρέθεσε στὴν διατριβή του. 

3.Περιέγραψε ἐπισταμένως τὴν σπονδυλικὴ στήλη καὶ τὸ νευρικὸ σύστημα ποὺ ξεκινᾶ ἀπὸ αὐτήν, θεμελιώνοντας τὴν νευροανατομία. Μελέτησε μεταξὺ ἄλλων καὶ τὸν νωτιαῖον μυελὸν καὶ περιέγραψε τὸ σύνδρομον τῆς ἐγκάρσιας διατομῆς καὶ ἡμιδιατομῆς αὐτοῦ.

4. Ἐξέλιξε τὶς παρατηρήσεις τοῦ Ἐρασιστράτου (Γ’ αἰ. π.Χ.), ὁ ὁποῖος διέκρινε τὰ νεῦρα σὲ αἰσθητικὰ καὶ κινητικά (ἀνακάλυψις ποὺ ἀποδίδεται στοὺς Μπὲλ καὶ Μαγκέντι! ), καὶ τὰ διαφοροποίησε ἀνὰ κατηγορία. Περιέγραψε τὴν θεραπεία τῶν νευρικῶν παθήσεων ὑπὸ τῶν ἑλωδῶν πυρετῶν, θέμα γιὰ τὸ ὁποῖο ὁ Αὐστριακὸς Wagner ἐτιμήθη σχεδὸν δύο χιλιετίες ἀργότερα (1927) μὲ τὸ βραβεῖον Νόμπελ (σὰν νὰ ἦταν δική του ἀνακάλυψις! Διόλου ἀπίστευτον καθῶς δὲν εἶναι καὶ ἡ πρώτη φορὰ ποὺ Ἕλληνες δίνουν τὰ φῶτα τους καὶ ἄλλοι βραβεύονται! ).

5. Ἀκόμα, ὑπῆρξε ὁ πρῶτος ποὺ περιέγραψε κάποια ἐκ τῶν κρανιακῶν νεύρων, «τὸ μεσολόβιον, τὴν καλύπτραν τοῦ μέσου ἐγκεφάλου, τὴν ψαλίδα, τὴν ἐπίφυσιν, τὴν συμπαθητικὴν ἅλυσον» («Ὁ γιατρὸς ὡς νευροεπιστήμων καὶ φιλόσοφος», Σ. Μπαλογιάννης) καὶ ἀπέδειξε πὼς τὰ περιφερικὰ νεῦρα εἶναι ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον μεικτά. Στὸ «Περὶ ὀστῶν τοῖς εἰσαγομένοις» περιγράφει τὰ κυριώτερα ὀστὰ τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος.

6. «Περιέγραψε τὶς ῥίζες τῶν νεύρων, τὸ κοιλιακὸ σύστημα τοῦ ἐγκεφάλου» (ὡς ἕδρα τοῦ ψυχικοῦ πνεύματος, βλ. τριχοτόμησιν τοῦ πνεύματος ὑπὸ τοῦ Γαληνοῦ), «τὴν ἀγγείωσίν του ἐγκεφάλου καὶ ὡρισμένα ἐκ τῶν ἀγγειακῶν συνδρόμων αὐτοῦ, ἔδωσεν δὲ ἰδιαιτέρα σημασίαν καὶ βαρύτητα εἰς τὴν λειτουργία τοῦ νωτιαίου μυελοῦ…Ἡ συμβολὴ τοῦ Γαληνοῦ εἰς τὴν προσέγγισιν τῶν προβλημάτων, τὰ ὁποῖα ἀναφύονται ἐκ τῆς μελέτης τοῦ νευρικοῦ συστήματος καὶ τῆς συνδέσεως αὐτοῦ μετὰ τῆς λειτουργίας τῶν ἑτέρων ὀργάνων καὶ τῆς ὁμοιοστατικῆς ἁρμονίας τοῦ ὀργανισμοῦ ὑπῆρξεν πολύτιμος. Ἐμελέτησε εἰς βάθος τὴν δομὴ τοῦ ἐγκεφάλου καὶ εὐλόγως δύναται νὰ θεωρηθῇ μετὰ τοῦ Ἡροφίλου καὶ τοῦ Ἐρασιστράτου, θεμελιωτὴς τῆς Νευροανατομίας.

Προέβη εἰς σειρὰ τομῶν τοῦ ἐγκεφάλου, ὑπὸ ὅλας τὰς ὀπτικὰς γωνίας, διὰ νὰ διαμορφώσῃ τρισδιάστατον ἀντίληψιν τῶν ἀνατομικῶν δομῶν…περιγράφει λεπτομερῶς τὰς μεθόδους τὰς ὁποίας ἐφήρμοσε διὰ τὴν πληρεστέραν ἀπεικόνισιν τῶν σχηματισμῶν τοῦ ἐγκεφάλου καὶ…τὴν ἀνατομικὴ περιγραφὴ αὐτοῦ.

Εἰσήγαγε πληθώραν ὅρων εἰς τὴν Νευροανατομία, οἱ ὁποῖοι ἐπεβίωσαν, ἐπεκράτησαν καὶ παραμένουν ἐν χρήσει, ὡς σήμερον…Αἰ ἀνατομικαὶ παρατηρήσεις…τοῦ ἔδωσαν τὴν δυνατότητα νὰ προβαίνῃ εἰς τὴν διατύπωσιν ἀπόψεων, αἱ ὁποῖαι ἀνάγονται εἰς τὸν χῶρον τῆς συγκριτικῆς ἀνατομικῆς, τῆς ὁποίας ὁ Γαληνὸς δύναται νὰ θεωρηθῇ κύριος θεμελιωτής.

Εἰς τὸ πεδίον τῆς Νευροφυσιολογίας, ἐμελέτησεν τὴν σπονδυλικὴ στήλη καὶ τὸν νωτιαῖον μυελὸν ἐν ἐκτάσει. Διεπίστωσε ὅτι ἐπὶ ἐγκαρσίας τομῆς τοῦ νωτιαίου μυελοῦ καταργεῖται πλήρως ἡ κινητικότης τῶν μελῶν τοῦ σώματος…Ἐπὶ διατομῆς τοῦ νωτιαίου μυελοῦ εἰς τὸ ἐπίπεδον τοῦ 5ου αὐχενικοῦ σπονδύλου, περιέγραψεν τὴν πλήρη ἀπώλειαν τῆς κινητικότητος εἰς τὰ ἄνω καὶ κάτω ἄκρα καὶ τὴν κατάργησιν τῆς ἀναπνοῆς διὰ τῶν μεσοπλεύριων μυῶν…

Ὁ Γαληνὸς παρετήρησεν ὅτι ἐπὶ ἡμιπληγίας, κατὰ τὴν ὁποίαν συνυπάρχει καὶ πάρεσις τοῦ προσωπικοῦ νεύρου συστoίχως πρὸς τὴν ἡμίπληκτον πλευράν, ἡ βλάβη ἐντοπίζεται εἰς τὸν ἐγκέφαλον. Ἀντιθέτως ὅταν κατὰ τὴν ἡμιπληγίαν δὲν ἐμπλέκονται τὰ κρανιακὰ νεῦρα, ἡ βλάβη ἐντοπίζεται εἰς τὸν νωτιαῖον μυελόν.
Ἐκ παραλλήλου ὑπεγράμμισεν, ὅτι ὅταν παραλλήλως πρὸς τὰ νευρολογικὰ φαινόμενα ὑπάρχουν καὶ διαταραχαὶ ἐκ τῆς ψυχικῆς σφαῖρας, τότε ἡ αἰτία τῶν φαινομένων ἐντοπίζεται εἰς τὸν ἐγκέφαλον» (Ὁ γιατρὸς ὡς νευροεπιστήμων καὶ φιλόσοφος, Σ. Μπαλογιάννης).

Ὁ Γαληνὸς μὲ τὶς εὔστοχες παρατηρήσεις του καὶ τὰ πειράματά του λειτούργησε ὡς πρόδρομος στὴν ἀνακάλυψιν τοῦ συνδρόμου τῆς ἡμιδιατομῆς τοῦ νωτιαίου μυελοῦ, ἀνακάλυψις ἡ ὁποία χρεώνεται στὸν Τσάρλς- Ἔντουαρντ Μπράουν-Σεκάρ, ὁ ὁποῖος τὸ περιέγραψε τὸ 1850.

7. Ἐφήρμοσε τὴν κρανιοανάτρησιν γιὰ τὴν παροχέτευσιν αἱματωμάτων καὶ τὴν ἐλάττωσιν τῆς ἐνδοκρανίου πιέσεως, τὴν ὁποία καὶ ἥσκησε καὶ σὲ περιπτώσεις ὑδροκεφαλίας κατὰ τὴν παιδικὴ ἡλικία.

8. Ὕστερα ἀπὸ τὸν Ἀριστοτέλη καὶ τὸν Ἡρόφιλο, ἔδωσε καὶ ἐκεῖνος τὰ φῶτα του σχετικὰ μὲ τὴν παρεγκεφαλίτιδα. Ἡ ἐκτενὴς περιγραφὴ καὶ ἀνάλυσις τῆς νόσου ἀπὸ τὸν Γαληνό, βοήθησε ἀρκετὰ στὴν μελέτη αὐτῆς ἀρκετοὺς αἰῶνες ἀργότερα. Οἱ μελέτες γιὰ τὴν παρεγκεφαλίτιδα τῶν Λ. Ρολάντο καὶ Ζὰν-Πιὲρ Φλουρὰνς, στὶς ἀρχὲς καὶ τὰ μέσα τοῦ 19ου αἰ. αντιστοίχως, πιθανότατα νὰ μὴν εἶχαν πραγματοποιηθεῖ, καθῶς θὰ ἐστεροῦντο βάσεως ἄνευ τῆς συμβολῆς τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων.

9. Μελέτησε εἰς βάθος καὶ τὸ ἀναπνευστικὸ σύστημα καὶ ἐπεσήμανε πὼς ἡ φωνὴ παράγεται στὸν λάρυγγα καὶ ἐλέγχεται ἀπὸ τὸν ἐγκέφαλο ( «Ὁ Γαληνὸς περιέγραψεν τὸ παλίδρομον λαρυγγικὸν νεῦρον, ὡς νεῦρον τῆς φωνήσεως», Ὁ γιατρὸς ὡς νευροεπιστήμων καὶ φιλόσοφος, Σ. Μπαλογιάννης ). Ἀπέδειξε τὴν θεωρία του αὐτή, ἀνατρέποντας τὸν Ζήνωνα καὶ τὸν Χρύσιππον ποὺ ὑπεστήριζαν πὼς ἡ σκέψις καὶ ἡ ὁμιλία ἀναδύονται ἐκ τῆς καρδίας, ποὺ ἐλέγχει τὸ ἡγεμονικόν, ἐκτέμνοντας τὸ παλίνδρομον λαρυγγικὸν νεῦρον, ὅπου καὶ διεκόπεται ἡ φωνή, ἀλλὰ δὲν μεταβάλλεται ἡ καρδιακὴ λειτουργία.   

Καταλεπτῶς ἠσχολήθη καὶ μὲ τὴν τραχεῖα καὶ τὰ σχετικὰ αὐτῆς ( Παλίνδρομον λαρυγγικὸν νεῦρον… «τὰ παλινδρομοῦντα πρὸς ἐμοῦ κληθέντα», Περί των πεπονθότων τόπων Βιβλίον Ε., G.C.Kühn, τόμ. VIII, σελ. 53 ).

Περιέγραψε τὴν πνευμονικὴ ἀρτηρία, τὴν ὁποία ἔλεγε «ἀρτηριώδη φλέβα», παρομοιάζοντάς την μὲ τὶς διακλαδώσεις ἑνὸς δένδρου καὶ τὴν πνευμονικὴ φλέβα ( «φλεβώδη ἀρτηρία»), τὶς ὁποῖες καὶ συνέδεσε μὲ τὶς κοιλίες τῆς καρδιᾶς.
Κατάφερε νὰ ἀνακαλύψει τὰ τριχοειδῆ ἀγγεῖα, χωρὶς τὴν χρῆσιν μικροσκοπίου, πολὺ πρὶν ἀναφερθοῦν σὲ αὐτὰ ὁ Μαλπίγγι καὶ ὁ Χάρβεϋ (17^ος αἰ. ).

10. Στὸν ὀδοντιατρικὸ τομέα, εἰσήγαγε ἐπισήμως πὼς ὁ ἄνθρωπος ἔχει 32 δόντια, τὰ ὁποῖα ἱσομοιράζονται στὸ ἄνω καὶ κάτω τόξον («Περὶ χρείας μορίων», Γαληνός, 3,869,2-3, Kühn) . Μίλησε γιὰ τὴν θέσιν τους στὴν στοματικὴ κοιλότητα καὶ γιὰ τὶς μεταξύ τους διαφορὲς σὲ σχέσιν μὲ τὸ σχῆμα τους καὶ τὴν χρησιμότητά τους, διακρίνοντάς τα σὲ τομεῖς, κυνόδοντες καὶ γομφίους. Περιέγραψε ἀναλυτικῶς τὰ νεῦρα τῶν ὀδόντων, τὸν ῥόλον τους, ἀλλὰ καὶ τὴν σύνδεσίν τους μὲ τὴν ὑπόλοιπη στοματικὴ κοιλότητα.
Ὕστερα, ἀνέλυσε τὴν ἀνατομία τοῦ ὀδόντος, ἀλλὰ καὶ τὸν ἀριθμὸν καὶ μέγεθος τῶν ῥιζῶν ποὺ ἔχει κάθε ἕνα ἀναλόγως τὸ εἶδος του! 
Ἀκόμη ἀνέφερε καὶ ἕνα εἶδος ἀπονευρώσεως, μὲ διάνοιξιν* τοῦ ὀδόντος μὲ λεπτὸ τρυπάνι, ὥσπου αὐτὸ νὰ φτάσει στὸν πολφόν.Ἔπειτα πρότεινε τὸν καθαρισμὸν τοῦ πολφοῦ καὶ τὴν εἰσαγωγὴ διαφόρων φαρμακευτικῶν βοτάνων, τὰ ὁποῖα θεραπεύουν τὴν ὀδονταλγία τοῦ ἀσθενοῦς.
Ἐπίσης στὰ συγγράμματά του ἀσχολήθηκε καὶ μὲ τὴν ἀντιμετώπιση διαφόρων ὀδοντικῶν καὶ στοματικῶν παθήσεων. Παρεσκεύασε καὶ ὀδοντόσμηγμα ( =ὀδοντόκρεμα), τὴν συνταγὴ τοῦ ὁποίου περιλαμβάνει στὸ «Περὶ Συνθέσεως Φαρμάκων» ( «κρίθη, πόα, μαστίχα Χίου» ).

(*Ὑπενθυμίζεται πὼς ὁ χρυσὸς ὡς ὑλικὸν ὀδοντιατρικό, ἐχρησιμοποιεῖτο τουλάχιστον 7 αἰῶνες νωρίτερα, καθῶς ὁ Ἱπποκράτης στὸ «Περὶ ἄρθρων» (32) γνωστοποιεῖ ἐπέμβασιν ὀδοντικῶν ἀποκαταστάσεων μὲ χρυσό).

11. Ἄφησε μεγάλη κληρονομιὰ καὶ στὴν φαρμακολογία, καθῶς δημιουργοῦσε πολυσύνθετα σκευάσματα ἀπὸ ἔλαια φυτῶν καὶ ζώων (τὰ ὁποῖα συνέλεγε ἀπὸ ὅλον τὸν κόσμον), γνωστὰ ὡς σήμερα ὑπὸ τὸν ὅρον «γαληνικὰ σκευάσματα». Ἡ φαρμακοτεχνία του ἔμεινε γνωστὴ ὡς «γαληνικὴ φαρμακευτική».

Μελέτησε καὶ κατέταξε τὰ βαλσαμοφόρα φυτά. Ἐπιπλέον, κατέταξε τὰ φάρμακα σὲ ἁπλὰ καὶ σύνθετα, ἀναλόγως μὲ τὸ πόσες πρῶτες ὕλες ἐμπεριεἶχε τὸ σκεύασμα, ἀλλὰ διεχώρισε καὶ τὶς ποιότητές τους, ἀναλόγως μὲ τὴν δραστικήν τους οὐσία.
Διατηροῦσε μεγάλον κατάλογον φαρμάκων μὲ ὁδηγίες χρήσεως, δοσολογίας, πληροφορίες περὶ τῆς δραστικότητος, τὸν ὁποῖον καὶ ἐνεπλούτιζε συνεχῶς μὲ τὶς διάφορες παρασκευές του («Περὶ τὴς τῶν καθαιρόντων φαρμάκων δυνάμεως», «Τίνας δεῖ ἐκκαθαίρειν καὶ ποίοις καθαρτηρίοις καὶ πότε», «Περὶ κράσεως καὶ δυνάμεως τῶν ἁπλῶν φαρμάκων», «Περὶ συνθέσεως φαρμάκων τῶν κατὰ τόπους», «Περὶ συνθέσεως φαρμάκων τῶν κατὰ γένη», «Περὶ ἀντιδότων», «Πρὸς Πίσωνα περὶ τῆς θηριακῆς», «Περὶ θηριακῆς πρὸς Παμφιλιανόν», «Περὶ εὐπορίστων», «Περὶ ἀντεμβαλλομένων»).

Ἐπεχειροῦσε συνεχῶς νέες μίξεις καὶ συνθέσεις φαρμάκων καὶ δὲν δίσταζε νὰ παραλλάσσει τὶς ἀναλογίες τῶν ὑλικῶν, ἐπιζητῶντας τὴν καλλίτερη δυνατὴν δραστικότητα. Λέγεται πὼς διατηροῦσε ἀποθήκη (φαρμακεῖο) στὴν Ῥώμη, ὅπου ἔφτιαχνε διάφορα ἰαματικὰ σκευάσματα, ὅπως ἐκλείγματα (σκόνες φυτῶν ἀναμεμειγμένες μὲ κολλώδη οὐσία, ὅπως π.χ. μέλι), διαλύματα, χυμούς, δισκία, μελιτώματα (σιρόπια), σφαιρία (εἶδος ἐμπλάστρου), καταπότια (χάπια), ἀντίδοτα, τροχίσκους (παστίλιες), ἀφεψήματα, βάμματα κοκ. Ἡ ἀποθήκη του κάηκε τὸ 192, λόγῳ τῆς πυρκαγιᾶς ποὺ ξέσπασε στὸν ναὸ τῆς Εἰρήνης (Templum Pacis), ὅπου καὶ κατεκάησαν πολυάριθμα πολύτιμα συγγράμματά του .

12. Δημιούργησε δόγμα γνωστὸν ὡς «γαληνισμός», τὸ ὁποίον ἐπεκράτησε στὴν -πτωχὴ ἄνευ τῶν Ἑλλήνων- παγκόσμια ἰατρικὴ ἐπὶ 14 αἰῶνες. Ὁποιαδήποτε παρατήρησις ἀντετίθετο στὴν διδασκαλία τοῦ Γαληνοῦ ἀπερρίπτετο. Ἡ βαθμονόμησις τῆς δραστικότητος τῶν φαρμάκων σὲ δωδεκαβάθμια κλίμακα ἰσχύος, ποὺ ὁ Γαληνὸς ἐφηῦρε, κατηργήθη τὸν 19^ο αἰ. 

(Ἡφαιστία Λήμνου) 

13. Εἶναι ἐκεῖνος ποὺ διέδωσε τὴν φήμη τῆς «Λημνίας Γῆς» (μεῖγμα πυριτικῆς ἀργίλου καὶ ἀλουμίνας), ποὺ ἐξωρύσσετο ἀπὸ τὸν σημερινὸν λόφον Μοσύχλον, στὴν Λῆμνον, λίγο πρὶν τὸ καλοκαίρι καὶ πρὶν τὴν ἀνατολὴ τοῦ ἡλίου, ὥστε τὸ χῶμα νὰ εἶναι στὴν καλλίτερή του φάσιν καὶ νὰ διατηρεῖ τὴν ὑγρασία του. Λέγεται ὅτι στὸ σημεῖον ἐξορύξεως εἶχε πέσει ὁ Ἥφαιστος, ὅταν τὸν πέταξε ἡ Ἧρα ἀπὸ τὸν Ὄλυμπον καὶ χάριν στὴν ἰαματικὴ αὐτὴ γῆ ἐθεραπεύθη. Τὰ ἴδια περὶ τῆς θεραπευτικῆς αὐτῆς γῆς περιγράφει καὶ ὁ Φιλόστρατος στὸν «Ἡρωικόν» (703) σχετικῶς μὲ τὸν Φιλοκτήτη, τὸν ὁποῖον ἐγκατέλειψαν οἱ Ἀχαιοὶ στὴν Λῆμνο, μετὰ τὸ δῆγμα ἑνὸς φιδιοῦ στὸ πόδι του :

«τοῖς τὲ Ἀχαιοῖς δάκρυα ἐπελθεῖν, ὅτε ἀπέλιπε σφᾶς ἀνὴρ πολεμικὸς καὶ πολλῶν ἀντάξιος. Ἰαθῆναι δὲ αὐτὸν αὐτίκα ὑπὸ τῆς βώλου ( =χῶμα, γῆ) τῆς Λημνίας, ἐς ἥν λέγεται πεσεῖν ὁ Ἥφαιστος· ἡ δὲ ἐλαύνει μὲν τὰς μανικὰς νόσους, ἐκραγὲν δὲ αἷμα ἴσχει, ὕδρου ( =νεροφίδου) δὲ ἰᾶται μόνου δῆγμα ἑρπετῶν…τῆς Λήμνου, ἥν ( =τὴν ὁποίαν) Ἄκεσαν ὁ Φιλοκτήτης ἐκάλεσε. Ἐπειδὴ ἐν Λήμνῳ ἰάθη».

Τὸ περιστατικὸν τὸ περιγράφουν καὶ ἄλλοι ἀρχαῖοι συγγραφεῖς, ὅπως ὁ Σοφοκλῆς στὸν «Φιλοκτήτη» ( «Ἀκτὴ μὲν ἥδε τῆς περιρρύτου χθονὸς Λήμνου, βροτοῖς ἄστιπτος οὐδ’ οἰκουμένη, ἔνθ’, ὦ κρατίστου πατρὸς Ἑλλήνων τραφεὶς Ἀχιλλέως παῖ Νεοπτόλεμε, τὸν Μηλιᾶ Ποίαντος υἱὸν ἐξέθηκ’ ἐγώ ( σημ.: ὁ Ὀδυσσεὺς) ποτε, ταχθεὶς τόδ’ ἔρδειν τῶν ἀνασσόντων ὕπο, νόσῳ καταστάζοντα διαβόρῳ πόδα», 1-8) , ὁ Ὅμηρος στὸ Β’ τῆς Ἰλιάδος ( «Ἀλλ᾽ ὃ μὲν ἐν νήσῳ κεῖτο κρατέρ᾽ ἄλγεα πάσχων Λήμνῳ ἐν ἠγαθέῃ, ὅθι μιν λίπον υἷες Ἀχαιῶν ἕλκεϊ μοχθίζοντα κακῷ ὀλοόφρονος ὕδρου», 720-723) κ.ἄ. 

(Λόφος Μόσυχλος, Λῆμνος) 

Ἡ «Λήμνια Γῆ» ἔχει αἱμοστατικὲς ἰδιότητες, θεραπεύει τὴν δυσεντερία, ἀνακουφίζει τὸ ἕλκος στομάχου, ἐχρησιμοποιεῖτο ὡς ἀλοιφὴ γιὰ ὀφθαλμικὲς παθήσεις καὶ μεταξὺ καὶ πολλῶν ἄλλων ἀκόμα, λειτουργεῖ καὶ ὡς ἀντίδοτον σὲ δαγκώματα φιδιῶν, πρᾶγμα ποὺ ἐπιβεβαιώνει καὶ τὸ ἀληθὲς τοῦ αἱμορραγέντος Ἡφαίστου καὶ τοῦ δηχθέντος Φιλοκτήτου ποὺ ἰάθησαν ἐκεῖ.

Λέγεται λοιπὸν ὅτι ὁ Γαληνὸς ἐπισκέφθηκε τὴν Λῆμνο, τὸ 167 καὶ παρακολούθησε τὴν ἱερὰ τελετὴν ἐξορύξεως τῆς Λημνίας Γῆς, τῆς ὁποίας ποσότητα φρόντισε νὰ προμηθευτεῖ γιὰ τὴν παρασκευὴ τῶν σκευασμάτων του καὶ τὴν ὁποία καὶ ἔκανε παγκοσμίως γνωστὴ μὲ τὴν τεράστια φήμη του.

[*Ἀξιοσημείωτον εἶναι πὼς μετὰ τὴν ἱερὰ τελετὴ ἐξορύξεώς της, ἡ Λημνία Γῆ περνοῦσε ἀπὸ ἑπεξεργασία καὶ συσκευαζόταν σὲ δισκία, τὰ ὁποῖα ἔφεραν σφραγίδα τῆς Ἀρτέμιδος ἤ μίας αἰγός ( «Ἡ δὲ Λημνία λεγομένη γῆ ἐστὶν ἐκ τινὸς ὑπονόμου ἀνδρώδους ἀναφερομένη, ἥν οἱ ἐκεῖ ἄνθρωποι ἀναπλάσσοντες καὶ σφρραγιζόμενοι εἰκόνι αἰγός, σφραγίδα καλοῦσι» ). Τὸ τελετουργικὸν συνεχίστηκε παρηλλαγμένον καὶ κατὰ τὴν διάρκεια τῶν χριστιανικῶν χρόνων, μόνον ποὺ τὴν ἱέρεια ἀπὸ τὴν Ἡφαιστία τὴν ἀντικατέστησαν κληρικοί καὶ ἡ σφραγίς τῆς Ἀρτέμιδος, ἀντικατεστάθη ἀπὸ σφραγίδα τοῦ Ἰησοῦ. Ἡ Λήμνια γῆ ἀπεκλήθη καὶ «ἁγιόχωμα» καὶ οἱ ἀγγειοπλάστες ἔφτιαχναν ἀπὸ τὸν πηλόν της διάφορα δημιουργήματα, ὅπως ποτήρια, ἀγγεῖα, σωλῆνες κλπ. Κατὰ τὴν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας ἡ σφραγίδα ἀπεικόνιζε μία ἡμισέληνο. Ἡ τελευταία καταγραφὴ τελετῆς ἐξορύξεως γίνεται τὸ 1916. Λόγῳ τῆς σφραγίδος ποὺ ἔφερε ὠνομάσθη «terra sigillata»]. 

(Ἀγγεῖον κατασκευασμένο ἀπὸ λήμνια γῆ/ ἁγιόχωμα/ terra sigillata)

14. Βασιζόμενος στὶς παρατηρήσεις τοῦ Ἱπποκράτους περὶ εὐκρασίας τῶν 4 χυμῶν τοῦ σώματος καὶ ἐμβαθύνοντας σὲ αὐτὴν, τὴν ἐξέλιξε συνδέοντας τὶς 4 ἰδιοσυγκρασίες τοῦ πατρὸς τῆς ἰατρικῆς μὲ τὶς ἔννοιες ζεστόν (αἱματώδης, χολερικός) καὶ κρύον (μελαγχολικός, φλεγματικός), ἀλλὰ καὶ ξηρόν (μελαγχολικός, χολερικός), ὑγρόν (αἱματώδης, φλεγματικός). Ἔτσι ὑπὸ αὐτὴν τὴν λογικὴ, κάθε τύπος ἀπὸ τοὺς τέσσερεις τοῦ Ἱπποκράτους συνεδέθη μὲ τὴν θερμοκρασία (temperature) καὶ τὴν περιεκτικότητα ὕδατος, ἀλλὰ συνάμα συνεδέετο καὶ μὲ τὸ «ἐκτόπισμα» ποὺ ἔχει ἕνας χαρακτήρ. Αὐτὸ ποὺ λόγῳ τῆς διατριβῆς τοῦ Γαληνοῦ καὶ τοῦ συσχετισμοῦ δυσκρασίας-θερμοκρασίας-χαρακτῆρος, κατέληξε μέχρι τὶς μέρες μας νὰ λέγεται «ταμπεραμέντο» (ἰταλ. temperamentο).

Ἀκόμη στήριξε τὴν φαρμακοτεχνία του στὴν ἀποκατάστασιν τῆς εὐκρασίας στὸν ὀργανισμό, καθῶς πίστευε πὼς οἱ ἀσθένειες εἶναι ἀποτέλεσμα ἀνισορροπίας τῶν χυμῶν τοῦ σώματος καὶ τῶν χαρακτηριστικῶν αὐτῶν (θερμό-ψυχρό/ ξηρό-ὑγρό)( «ἐκ θερμοῦ καὶ ψυχροῦ καὶ ξηροῦ καὶ ὑγροῦ τά τε τῶν ἄλλων ἁπάντων σώματα καὶ τὰ τῶν ζώων γεγονέναι. ταύτας οὐσίας θησόμεθα τῶν δραστικῶν δυνάμεων ἔν τε τοῖς ἄλλοις ἅπασι κᾀν τοῖς φαρμάκοις», «Περὶ κράσεων καὶ δυνάμεων τῶν ἁπλῶν φαρμάκων», βλ. καὶ «Περὶ μαρασμοῦ», «Περὶ κράσεων», «Περὶ ἀνωμάλου δυσκρασίας» ).

«Ἁλλοιοῦται δὲ ἡ οὐσία θερμότητι, καὶ ψυχρότητι, καὶ ξηρότητι, καὶ ὑγρότητι», Γαληνός, Kühn, I, 357, 6

15. Ἐπηρεασμένος ἀπὸ τὴν πλατωνικὴ θεωρία περὶ τριχοτομήσεως τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου (λογιστικόν, θυμοειδές, ἐπιθυμητικόν), τὴν διαχωρίζει στὰ ἴδια μέρη, ἐκ τῶν ὁποίων τὸ πρῶτον ἔχει τὴν ἕδρα του στὸν ἐγκέφαλον (ψυχικὸν πνεῦμα), τὸ δεύτερον στὴν καρδιὰ καὶ στὶς ἀρτηρίες (ζωτικόν) καὶ τὸ τρίτον στὸ ἦπαρ (φυσικόν) :

«Καὶ γὰρ εἴδη καὶ μέρη ψυχῆς ὀρθῶς ἄν τις ὀνομάζοι τὸ λογιστικόν, καὶ τὸ θυμοειδές, καὶ τὸ ἐπιθυμητικόν, ὥσπερ εἰ καὶ σώματος εἴδη τις εἰπὼν εἴη φλἐβα καὶ ἀρτηρίαν, καὶ νεῦρον, ὀστοῦν τε καὶ χόνδρον, καὶ σάρκα, καὶ τἄλλ' ὅσα τοιαῦτα, μετὰ τοῦθ' ὡς περὶ μερῶν αὐτῶν διαλέγοιτο. [...] τοιοῦτον δέ τι χρῆμα καὶ ἡμῶν τὴν ψυχὴν ὁ Πλάτων εἶναί φησιν, ἐκ τριῶν μερῶν συγκειμένην…Ὅτι δὲ τὸ μὲν ἐν τῇ κεφαλῇ καθίδρυται, τὸ δ' ἐν τῇ καρδίᾳ, τὸ δ' ἐν τῷ ἥπατι, τοῦτο ἐξ ἀρχῆς προὔκειτο, καὶ δέδεικται διὰ τῶν ἔμπροσθεν», Περὶ Ἱπποκράτους καὶ Πλάτωνος δογμάτων, 6,2

«Τὸ μὲν οὖν κατὰ τὰς ἀρτηρίας πνεῦμα ζωτικόν ἐστί τε καὶ προσαγορεύεται, τὸ δὲ κατὰ τὸν ἐγκέφαλον ψυχικὸν», Περὶ Ἱπποκράτους καὶ Πλάτωνος δογμάτων, 7,7

16. Ἐκτὸς τῶν ἄλλων, ὁ Γαληνὸς διαδραμάτισε σπουδαῖον ῥόλον καὶ στὸν τομέα τῆς ψυχολογίας καὶ τῆς ψυχιατρικῆς. Ἐξέτασε μεθοδικῶς καὶ ἐπιστημονικῶς ἀρκετὲς ψυχοσωματικὲς παθήσεις ( «Περὶ διαγνώσεως καὶ θεραπείας τῶν ἐν τῇ ἑκάστου ψυχῇ ἰδίων παθῶν», «Περὶ διαγνώσεως καὶ θεραπείας τῶν ἐν τῇ ἑκάστου ψυχῇ ἀμαρτημάτων» ).

Ἐπιπλέον, βασιζόμενος στὶς θεωρίες περὶ τριχοτομήσεως τῆς ψυχῆς καὶ τῆς εὐκρασίας τῶν χυμῶν τοῦ σώματος, μίλησε γιὰ τὰ ψυχικὰ πάθη ποὺ προκαλοῦνται ὅταν ὑπάρξει διαταραχὴ αὐτῶν. Γι’ αὐτὸ καὶ στήριζε τὴν θεραπεία του στὴν ἐπιστροφὴ στὸ «κατὰ φύσιν». Ἀνεφέρθη σὲ πάρα πολλὲς ψυχικὲς παθήσεις καὶ τὴν συμπτωματολογία τους, μεταξὺ τῶν ὁποίων τὸ παραλήρημα, ἡ φρενίτις, ἡ μελαγχολία, ἡ μανία κ.ἄ ( «ταῖς φρενίτισι δ’ἴδιον ἐξαίρετον ὑπάρχει τὸ μηδ’ἐν ταῖς παρακμαῖς τῶν πυρετᾶν παύεσθαι τὴν παραφροσύνην. οὐ γὰρ ἐπὶ συμπαθείᾳ κατ’ἐκείνην τὴν νόσον ὁ ἐγκέφαλος πάσχει, ἀλλὰ κατ’ἰδιοπάθειάν τε καὶ πρωτοπάθειαν κάμνει, καὶ διὰ τοῦτο κατὰ βραχύ τε συνίσταται τοῦτο τὸ πάθος καὶ οὐκ ἐξαίφνης παρακόπτουσιν ἢ ἀθρόως, ὡς ἐπὶ τοῖς ἄλλοις μορίοις, ὅσα προεῖπον ἀρτίως, Kühn, VIII, 329» ).

Ἀκόμη, πρότεινε τρόπους ἀπαλλαγῆς ἀπὸ τὰ ψυχικὰ πάθη μέσῳ τῆς αὐτοκυριαρχίας, τῆς αὐτοβελτιώσεως καὶ τῆς ἐνασχολήσεως μὲ τὴν φιλοσοφία ( «Ἄριστος ἰατρὸς φιλόσοφος», Γαληνός) καὶ ὑπῆρξε δεινὸς ψυχοθεραπευτὴς καὶ ψυχαναλυτής.
( «Ἡ ψυχοπαθολογικὴ ἀνάλυσις τῶν παθῶν ὑπὸ τοῦ Γαληνοῦ, ὁμοιάζει πρὸς τὰς τέμνουσας προσεγγίσεις τῆς συγχρόνου ψυχοπαθολογίας. Εὑρισκόμενος ὑπὸ τὴν ἐπήρειαν τῶν Πλατωνικῶν, Ἀριστοτελικῶν, Πυθαγορείων καὶ Στωϊκῶν ἀπόψεων, προσεπάθησεν νὰ διεισδύσῃ βαθύτερον εἰς τὴν αἰτιοπαθογένειαν τῶν παθῶν, νὰ ἀνεύρῃ τὰ κεκρυμμένα κίνητρα αὐτών διὰ νὰ προβῇ, ἐν συνεχείᾳ, εἰς τὴν ὁριστικήν των ἐκρίζωσιν…
Ὁ Γαληνὸς εἶναι δυνατὸν νὰ χαρακτηρισθῇ…ὡς ὁ πρόδρομος τῆς συγχρόνου ἀναλυτικῆς ψυχολογίας καὶ ψυχοπαθολογίας, μετὰ τοῦ Ἐρασιστράτου δέ, δύναται νὰ θεωρηθῇ ὡς ὁ εἰσηγητὴς τῆς ψυχοσωματικῆς ἰατρικῆς…καὶ ὡς ὁ πατὴρ τῆς Νευροφιλοσοφίας», Ὁ γιατρὸς ὡς νευροεπιστήμων καὶ φιλόσοφος, Σ. Μπαλογιάννης) .

17. Πρωτοπόρησε καὶ ὡς πρὸς τὴν τέχνη τῆς χειρουργικῆς, καθῶς λόγῳ τῶν χειρουργικῶν ἐπεμβάσεων, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν ποὺ προέκυπταν ἀπὸ τὶς ἀνατομικές του μελέτες, εἰσήγαγε καὶ ἄλλους τύπους ἰατρικῶν ἐργαλείων.

18. Ἡ προσφορὰ τοῦ Γαληνοῦ στὴν ἰατρικὴ ἦταν τόσο μεγάλη, ποὺ τὸ ὄνομά του συνεδέθη μὲ τὴν ἰατρικὴ ὁρολογία ( «ἡ λήκυθος τοῦ Γαληνοῦ, ἡ μεγάλη φλὲψ τοῦ Γαληνοῦ, τὸ τυφλὸν τρῆμα τοῦ Γαληνοῦ ἤ φαλλοπιανὸς πόρος, τὸ νεῦρον/ ἡ ἀναστόμωσις τοῦ Γαληνοῦ, ἡ κοιλία τοῦ Γαληνοῦ).  

19. Μεγάλο ἔργον ἄφησε καὶ στὸν τομέα τῆς ἐμβρυολογίας ( «Περὶ κυουμένων διαπλάσεως» ) καὶ τῆς διατροφολογίας («Περὶ εὐχυμίας καὶ κακοχυμίας», «Περὶ λεπτυνούσης διαίτης», «Περὶ τῶν ἐν ταῖς τροφαῖς δυνάμεων» ). Έξέτασε καὶ τὸ πεδίον τῆς ἰατρικῆς ποὺ ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴν γονιμότητα τοῦ ἀνθρώπου, κάνοντας καὶ ἐκεῖ ἀξιοσημείωτες παρατηρήσεις ( «Περὶ σπέρματος», «Περὶ ἀφροδισίων» ).

Καὶ ἄλλα πάρα πολλά, ποὺ πραγματικὰ κάνουν τὸν κατάλογον μὲ τὰ ἐπιτεύγματα του ἀνεξάντλητον. Ἄξιον νὰ γραφτεῖ εἶναι καὶ τὸ πὼς μέχρι τὸ 1833 οἱ ὑποψήφιοι γιὰ τὸ διδακτορικὸν ἰατρικῆς στὴν Ὀξφόρδη, ἔπρεπε νὰ δώσουν ἕξι ἐπίσημες διαλέξεις μὲ θέμα τὸν Γαληνόν! 

Ἡ συνέχεια ἐδῶ : ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ (ΜΕΡΟΣ 9ον) 

Πληροφορίες ἠντλήθησαν ἀπὸ τὰ βιβλία : «Ο ΕΝ ΤΗι ΛΕΞΕΙ ΛΟΓΟΣ», ΑΝΝΑ ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ-ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ, «ΕΛΛΗΝ ΛΟΓΟΣ», ΑΝΝΑ ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ-ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ, «ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ, Β’ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ», ΑΝΝΑ ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ-ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ, «Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ», ΑΝΝΑ ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ-ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ, «ΙΛΙΑΣ», ΟΜΗΡΟΣ, «ΝΟΜΟΣ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΟΡΦΙΚΟΙ ΥΜΝΟΙ», «ΠΕΡΙ ΑΝΑΠΝΟΗΣ», ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, «ETYMOLOGICA», ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΣΕΒΙΛΛΗΣ, «ΛΕΞΙΚΟΝ ΗΣΥΧΙΟΥ», «ΚΡΑΤΥΛΟΣ», ΠΛΑΤΩΝ, «ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΪΔΑ», «ΠΕΡΙ ΖΩΩΝ ΜΟΡΙΩΝ», ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, «ΠΕΡΙ ΕΛΚΩΝ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΕΥΣΧΗΜΟΣΥΝΗΣ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΜΕΓΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ», Ζ. ΚΑΛΛΕΡΓΟΥ, «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ», ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΣ, «ΚΥΝΗΓΕΤΙΚΟΣ», ΞΕΝΟΦΩΝ, «ΙΛΙΑΣ», ΟΜΗΡΟΣ, «ΑΛΚΗΣΤΙΣ», ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ, «ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ», ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ, «ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ», ΛΥΚΟΦΡΩΝ Ο ΧΑΛΚΙΔΕΥΣ, «ΜΕΝΕΞΕΝΟΣ», ΠΛΑΤΩΝ, «ΠΟΙΚΙΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑ», ΑΙΛΙΑΝΟΣ, «ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ», ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, «ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΙΕΡΗΣ ΝΟΥΣΟΥ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ, ΥΔΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΩΝ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΙ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΤΟΠΩΝ ΤΩΝ ΚΑΤ’ ΑΝΘΡΩΠΟΝ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΝΟΥΣΩΝ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΕΓΚΑΤΑΤΟΜΗΣ ΕΜΒΡΥΟΥ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΑΡΘΡΩΝ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΚΑΤ’ ΙΗΤΡΕΙΟΝ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΠΑΘΩΝ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΜΟΧΛΙΚΟΣ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΔΙΑΙΤΗΣ ΟΞΕΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΔΙΑΙΤΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΟΔΟΝΤΟΦΥΪΗΣ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΣΑΡΚΩΝ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΔΙΑΙΤΗΣ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΤΡΟΦΗΣ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΑΦΟΡΩΝ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «ΠΕΡΙ ΦΥΣΙΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ», ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ, «Ο ΓΑΛΗΝΟΣ ΩΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ», Σ. ΜΠΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ, «GALEN ON DENTAL ANATOMY AND PHYSIOLOGY», ΚΟΥΤΡΟΥΜΠΑΣ-ΚΟΥΝΑΡΗ, «ΠΕΡΙ ΦΛΕΒΩΝ ΚΑΙ ΑΡΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑΤΟΜΗΣ», ΓΑΛΗΝΟΣ, «ΠΕΡΙ ΟΣΤΩΝ ΤΟΙΣ ΕΙΣΑΓΟΜΕΝΟΙΣ», ΓΑΛΗΝΟΣ, «ΗΡΩΙΚΟΣ», ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ, «ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ», ΣΟΦΟΚΛΗΣ, «ΠΕΡΙ ΚΡΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΤΩΝ ΑΠΛΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ», ΓΑΛΗΝΟΣ, «ΠΕΡΙ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΔΟΓΜΑΤΩΝ», ΓΑΛΗΝΟΣ, «ΟΔΥΣΣΕΙΑ», ΟΜΗΡΟΣ, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ», ΕΛΕΝΗ ΣΚΑΛΤΣΑ