Τὸ ἀρχεῖον ἐδῶ : ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΟΥΣ ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ (ΜΕΡΟΣ 3ον, στ. 254-386)
ΟΙ ΓΕΡΟΝΤΕΣ ΑΝΤΡΕΣ ΩΣ ΑΠΟΣΤΡΑΤΟΙ ΕΧΟΥΝ ΜΕΙΝΕΙ ΠΙΣΩ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΒΛΕΠΟΥΝ ΝΑ ΕΚΤΥΛΙΣΣΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΤΟΥΣ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟΝ ΤΗΣ ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗΣ. ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΧΟΥΝ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙ ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΙΝ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ ΝΑ ΤΙΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣΟΥΝ ΟΙ ΓΕΡΟΝΤΕΣ ΠΑΙΡΝΟΥΝ ΞΥΛΑ ΚΑΙ ΦΩΤΙΑ ΚΑΙ ΑΝΗΦΟΡΙΖΟΥΝ ΣΤΑ ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΤΙΣ ΚΑΝΟΥΝ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΠΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΥΡ ΝΑ ΚΑΤΕΒΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΕΡΟΝ ΒΡΑΧΟΝ ΚΑΙ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΙ Η ΚΑΤΑΛΗΨΙΣ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ, ΑΡΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟ ΟΛΟ ΣΧΕΔΙΟΝ. Ο ΧΟΡΟΣ ΓΕΡΟΝΤΩΝ ΕΙΣΕΡΧΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΣΚΗΝΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΤΟΝ ΧΟΡΟΝ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ, ΚΥΡΙΩΣ ΓΡΑΙΩΝ, ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΕΙ ΓΙΑ ΠΑΝ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΟΝ ΚΑΙ ΥΔΡΟΦΟΡΟΥΝ... Ο ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ ΧΑΡΙΖΕΙ ΓΙΑ ΑΚΟΜΗ ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΕΙΡΟΥ ΓΕΛΙΟΥ ΣΤΟΥΣ ΘΕΑΤΕΣ ΚΑΙ ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΤΟΝ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ.
ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΝ
(Λυσιστράτη
ὀλίγον αὐτῶν μοι μέλει.
οὐ γὰρ τοσαύτας οὔτ᾽ ἀπειλὰς οὔτε πῦρ
ἥξουσ᾽ ἔχοντες ὥστ᾽ ἀνοῖξαι τὰς πύλας 250
ταύτας, ἐὰν μὴ ᾽φ᾽ οἷσιν ἡμεῖς εἴπομεν.
Καλονίκη
μὰ τὴν Ἀφροδίτην οὐδέποτέ γ᾽· ἄλλως γὰρ ἂν
ἄμαχοι γυναῖκες καὶ μιαραὶ κεκλῄμεθ᾽ ἄν).
Χορὸς Γερόντων
χώρει Δράκης, ἡγοῦ βάδην, εἰ καὶ τὸν ὦμον ἀλγεῖς
κορμοῦ τοσουτονὶ βάρος χλωρᾶς φέρων ἐλάας. 255
Χορὸς Γερόντων
ἦ πόλλ᾽ ἄελπτ᾽ ἔνεστιν ἐν τῷ μακρῷ βίῳ φεῦ,
ἐπεὶ τίς ἄν ποτ᾽ ἤλπισ᾽ ὦ Στρυμόδωρ᾽ ἀκοῦσαι
γυναῖκας, ἃς ἐβόσκομεν 260
κατ᾽ οἶκον ἐμφανὲς κακόν,
κατὰ μὲν ἅγιον ἔχειν βρέτας,
κατὰ δ᾽ ἀκρόπολιν ἐμὰν λαβεῖν
μοχλοῖς δὲ καὶ κλῄθροισι
τὰ προπύλαια πακτοῦν*; 265
Χορὸς Γερόντων
ἀλλ᾽ ὡς τάχιστα πρὸς πόλιν σπεύσωμεν ὦ Φιλοῦργε,
ὅπως ἄν, αὐταῖς ἐν κύκλῳ θέντες τὰ πρέμνα* ταυτί,
ὅσαι τὸ πρᾶγμα τοῦτ᾽ ἐνεστήσαντο καὶ μετῆλθον,
μίαν πυρὰν νήσαντες ἐμπρήσωμεν αὐτόχειρες
πάσας, ὑπὸ ψήφου μιᾶς, πρώτην δὲ τὴν Λύκωνος*. 270
Χορὸς Γερόντων
οὐ γὰρ μὰ τὴν Δήμητρ᾽ ἐμοῦ ζῶντος ἐγχανοῦνται·
ἐπεὶ οὐδὲ Κλεομένης*, ὃς αὐτὴν κατέσχε πρῶτος,
ἀπῆθεν ἀψάλακτος, ἀλλ᾽ 275
ὅμως Λακωνικὸν πνέων
ᾤχετο θὤπλα* παραδοὺς ἐμοί,
σμικρὸν ἔχων πάνυ τριβώνιον,
πινῶν ῥυπῶν ἀπαράτιλτος,
ἓξ ἐτῶν ἄλουτος. 280
Χορὸς Γερόντων
οὕτως ἐπολιόρκησ᾽ ἐγὼ τὸν ἄνδρ᾽ ἐκεῖνον ὠμῶς
ἐφ᾽ ἑπτακαίδεκ᾽ ἀσπίδων* πρὸς ταῖς πύλαις καθεύδων.
τασδὶ δὲ τὰς Εὐριπίδῃ θεοῖς τε πᾶσιν ἐχθρὰς
ἐγὼ οὐκ ἄρα σχήσω παρὼν τολμήματος τοσούτου;
μή νυν ἔτ᾽ ἐν <τῇ> τετραπόλει* τοὐμὸν* τροπαῖον εἴη. 285
Χορὸς Γερόντων
ἀλλ᾽ αὐτὸ γάρ μοι τῆς ὁδοῦ
λοιπόν ἐστι χωρίον
τὸ πρὸς πόλιν τὸ σιμόν, οἷ σπουδὴν ἔχω·
χὤπως ποτ᾽ ἐξαμπρεύσομεν*
τοῦτ᾽ ἄνευ κανθηλίου*. 290
ὡς ἐμοῦ γε τὼ ξύλω τὸν ὦμον ἐξιπώκατον*·
ἀλλ᾽ ὅμως βαδιστέον*,
καὶ τὸ πῦρ φυσητέον*,
μή μ᾽ ἀποσβεσθὲν λάθῃ πρὸς τῇ τελευτῇ τῆς ὁδοῦ.
φῦ φῦ*.
ἰοὺ ἰοὺ τοῦ καπνοῦ. 295
Χορὸς Γερόντων
ὡς δεινὸν ὦναξ* Ἡράκλεις
προσπεσόν μ᾽ ἐκ τῆς χύτρας
ὥσπερ κύων λυττῶσα τὠφθαλμὼ δάκνει·
κἄστιν γε Λήμνιον τὸ πῦρ
τοῦτο πάσῃ μηχανῇ. 300
οὐ γὰρ <ἄν> ποθ᾽ ὧδ᾽ ὀδὰξ ἔβρυκε τὰς λήμας ἐμοῦ.
σπεῦδε πρόσθεν ἐς πόλιν
καὶ βοήθει τῇ θεῷ.
ἢ πότ᾽ αὐτῇ μᾶλλον ἢ νῦν, ὦ Λάχης, ἀρήξομεν;
φῦ φῦ.
ἰοὺ ἰοὺ τοῦ καπνοῦ. 305
Χορὸς Γερόντων
τουτὶ τὸ πῦρ ἐγρήγορεν θεῶν ἕκατι καὶ ζῇ.
οὔκουν ἄν, εἰ τὼ μὲν ξύλω θείμεσθα πρῶτον αὐτοῦ,
τῆς ἀμπέλου δ᾽ ἐς τὴν χύτραν τὸν φανὸν ἐγκαθέντες
ἅψαντες εἶτ᾽ ἐς τὴν θύραν κριηδὸν ἐμπέσοιμεν;
κἂν μὴ καλούντων τοὺς μοχλοὺς χαλῶσιν αἱ γυναῖκες, 310
ἐμπιμπράναι χρὴ τὰς θύρας καὶ τῷ καπνῷ πιέζειν.
θώμεσθα δὴ τὸ φορτίον. φεῦ τοῦ καπνοῦ βαβαιάξ.
τίς ξυλλάβοιτ᾽ ἂν τοῦ ξύλου τῶν ἐν Σάμῳ στρατηγῶν;
ταυτὶ μὲν ἤδη τὴν ῥάχιν θλίβοντά μου πέπαυται.
σὸν δ᾽ ἔργον ἐστὶν ὦ χύτρα τὸν ἄνθρακ᾽ ἐξεγείρειν, 315
τὴν λαμπάδ᾽ ἡμμένην ὅπως πρώτιστ᾽ ἐμοὶ προσοίσεις.
δέσποινα Νίκη ξυγγενοῦ τῶν τ᾽ ἐν πόλει γυναικῶν
τοῦ νῦν παρεστῶτος θράσους θέσθαι τροπαῖον ἡμᾶς.
Χορὸς Γυναικῶν
λιγνὺν δοκῶ μοι καθορᾶν καὶ καπνὸν ὦ γυναῖκες
ὥσπερ πυρὸς καομένου· σπευστέον ἐστὶ θᾶττον. 320
Χορὸς Γυναικῶν
πέτου πέτου Νικοδίκη,
πρὶν ἐμπεπρῆσθαι Καλύκην
τε καὶ Κρίτυλλαν περιφυσήτω
ὑπό τε νόμων* ἀργαλέων
ὑπό τε γερόντων ὀλέθρων. 325
ἀλλὰ φοβοῦμαι τόδε, μῶν ὑστερόπους βοηθῶ.
νῦν δὴ γὰρ ἐμπλησαμένη τὴν ὑδρίαν κνεφαία
μόλις ἀπὸ κρήνης ὑπ᾽ ὄχλου καὶ θορύβου καὶ πατάγου
χυτρείου,
δούλαισιν ὠστιζομένη 330
στιγματίαις θ᾽, ἁρπαλέως
ἀραμένη ταῖσιν ἐμαῖς
δημότισιν καομέναις
φέρουσ᾽ ὕδωρ βοηθῶ.
Χορὸς Γυναικῶν
ἤκουσα γὰρ τυφογέροντας
ἄνδρας ἔῤῥειν, στελέχη 336
φέροντας ὥσπερ βαλανεύσοντας
ἐς πόλιν ὡς τριτάλαντον βάρος,
δεινότατ᾽ ἀπειλοῦντας ἐπῶν
ὡς πυρὶ χρὴ τὰς μυσαρὰς γυναῖκας ἀνθρακεύειν· 340
ἃς ὦ θεὰ μή ποτ᾽ ἐγὼ πιμπραμένας ἴδοιμι,
ἀλλὰ πολέμου καὶ μανιῶν ῥυσαμένας Ἑλλάδα καὶ
πολίτας,
ἐφ᾽ οἷσπερ ὦ χρυσολόφα
πολιοῦχε σὰς ἔσχον ἕδρας. 345
καί σε καλῶ ξύμμαχον ὦ
Τριτογένει᾽, εἴ τις ἐκείνας
ὑποπίμπρησιν ἀνήρ,
φέρειν ὕδωρ μεθ᾽ ἡμῶν.
Στρατυλλίς (Κορυφαία τοῦ Χοροῦ τῶν γυναικῶν)
ἔασον ὦ*.
Χορὸς Γυναικῶν
τουτὶ τί ἦν; ὦνδρες πονωπονηροί· 350
οὐ γάρ ποτ᾽ ἂν χρηστοί γ᾽ ἔδρων οὐδ᾽ εὐσεβεῖς τάδ᾽ ἄνδρες.
Χορὸς Γερόντων
τουτὶ τὸ πρᾶγμ᾽ ἡμῖν ἰδεῖν ἀπροσδόκητον ἥκει·
ἑσμὸς γυναικῶν οὑτοσὶ θύρασιν αὖ βοηθεῖ.
Χορὸς Γυναικῶν
τί βδύλλεθ᾽ ἡμᾶς; οὔ τί που πολλαὶ δοκοῦμεν εἶναι;
καὶ μὴν μέρος γ᾽ ἡμῶν ὁρᾶτ᾽ οὔπω τὸ μυριοστόν. 355
Χορὸς Γερόντων
ὦ Φαιδρία ταύτας λαλεῖν ἐάσομεν τοσαυτί;
οὐ περικατᾶξαι τὸ ξύλον τύπτοντ᾽ ἐχρῆν τιν᾽ αὐταῖς;
Χορὸς Γυναικῶν
θώμεσθα δὴ τὰς κάλπιδας χἠμεῖς χαμᾶζ᾽*, ὅπως ἂν
ἢν προσφέρῃ τὴν χεῖρά τις μὴ τοῦτό μ᾽ ἐμποδίζῃ.
Χορὸς Γερόντων
εἰ νὴ Δἴ ἤδη τὰς γνάθους τούτων τις ἢ δὶς ἢ τρὶς 360
ἔκοψεν ὥσπερ Βουπάλου*, φωνὴν ἂν οὐκ ἂν εἶχον.
Χορὸς Γυναικῶν
καὶ μὴν ἰδοὺ παταξάτω τις· στᾶσ᾽ ἐγὼ παρέξω,
κοὐ μή ποτ᾽ ἄλλη σου κύων τῶν ὄρχεων λάβητα.
Χορὸς Γερόντων
εἰ μὴ σιωπήσει, θενών σου ᾽κκοκκιῶ* τὸ γῆρας.
Χορὸς Γυναικῶν
ἅψαι μόνον Στρατυλλίδος τῷ δακτύλῳ προσελθών. 365
Χορὸς Γερόντων
τί δ᾽ ἢν σποδῶ τοῖς κονδύλοις; τί μ᾽ ἐργάσει τὸ δεινόν;
Χορὸς Γυναικῶν
βρύκουσά σου τοὺς πλεύμονας καὶ τἄντερ᾽ ἐξαμήσω.
Χορὸς Γερόντων
οὐκ ἔστ᾽ ἀνὴρ Εὐριπίδου σοφώτερος ποιητής*·
οὐδὲν γὰρ οὕτω θρέμμ᾽ ἀναιδές ἐστιν ὡς γυναῖκες.
Χορὸς Γυναικῶν
αἰρώμεθ᾽ ἡμεῖς θοὔδατος τὴν κάλπιν ὦ ῾Ροδίππη. 370
Χορὸς Γερόντων
τί δ᾽ ὦ θεοῖς ἐχθρὰ σὺ δεῦρ᾽ ὕδωρ ἔχουσ᾽ ἀφίκου;
Χορὸς Γυναικῶν
τί δαὶ σὺ πῦρ ὦ τύμβ᾽ ἔχων; ὡς σαυτὸν ἐμπυρεύσων;
Χορὸς Γερόντων
ἐγὼ μὲν ἵνα νήσας πυρὰν τὰς σὰς φίλας ὑφάψω.
Χορὸς Γυναικῶν
ἐγὼ δέ γ᾽ ἵνα τὴν σὴν πυρὰν τούτῳ κατασβέσαιμι.
Χορὸς Γερόντων
τοὐμὸν σὺ πῦρ κατασβέσεις; 375
Χορὸς Γυναικῶν
τοὔργον τάχ᾽ αὐτὸ δείξει.
Χορὸς Γερόντων
οὐκ οἶδά σ᾽ εἰ τῇδ᾽ ὡς ἔχω τῇ λαμπάδι σταθεύσω.
Χορὸς Γυναικῶν
εἰ ῥύμμα τυγχάνεις ἔχων, λουτρόν <γ᾽> ἐγὼ παρέξω.
Χορὸς Γερόντων
ἐμοὶ σὺ λουτρὸν ὦ σαπρά;
Χορὸς Γυναικῶν
καὶ ταῦτα νυμφικόν γε.
Χορὸς Γερόντων
ἤκουσας αὐτῆς τοῦ θράσους;
Χορὸς Γυναικῶν
ἐλευθέρα γάρ εἰμι.
Χορὸς Γερόντων
σχήσω σ᾽ ἐγὼ τῆς νῦν βοῆς. 380
Χορὸς Γυναικῶν
ἀλλ᾽ οὐκέθ᾽ ἡλιάζει.
Χορὸς Γερόντων
ἔμπρησον αὐτῆς τὰς κόμας.
Χορὸς Γυναικῶν
σὸν ἔργον ὦχελῷε.
Χορὸς Γερόντων
οἴμοι τάλας.
Χορὸς Γυναικῶν
μῶν θερμὸν ἦν;
Χορὸς Γερόντων
ποῖ θερμόν; οὐ παύσει; τί δρᾷς;
Χορὸς Γυναικῶν
ἄρδω σ᾽ ὅπως ἂμβλαστάνῃς*.
Χορὸς Γερόντων
ἀλλ᾽ αὖός εἰμ᾽ ἤδη τρέμων. 385
Χορὸς Γυναικῶν
οὐκοῦν ἐπειδὴ πῦρ ἔχεις, σὺ χλιανεῖς σεαυτόν.
(συνεχίζεται...)
...
ΣΧΟΛΙΑ
στ. 265 «πακτοῦν» : < πακτόω =κλείνω, ἀσφαλίζω, στερεώνω στὴν κλειδαριά < πήγνυμι =στερεώνω
στ. 267 «πρέμνα» : τὸ κάτω μέρος ἑνὸς κορμοῦ καὶ συνεκδοχικῶς ὁλόκληρος ὁ κορμός καὶ τὸ ξύλο, < πρυμνός = τελευταῖος, ἔσχατος.
στ. 270 «τὴν Λύκωνος» : «Τὴν Ῥοδίαν λέγει οὔτω καλουμένην, τὴν Αὐτολύκου μὲν μητέρα, γυναῖκα δὲ Λύκωνος ἐπ' αἰσχροῖς κωμῳδουμένην. Εὔπολις Πόλεσιν «ὥσπερ ἐπὶ τὴν Λύκωνος ἔρρει πᾶς ἀνήρ»».
στ. 273 «Κλεομένης» : «Λακεδαιμόνιος ὦν στρατηγός, ἐπιστρατεύσας τῇ Ἀττικῇ μετά τινων Ἀθηναίων ἐπὶ τυραννίδι, τὴν ἀκρόπολιν κατέσχε, πολιορκηθεὶς δὲ ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων καὶ ἀφεθεὶς ὑπόσπονδος, ἀπιὼν οἴκαδε πάλιν Ἐλευσῖνα κατέσχε. Τῶν δὲ μετὰ Κλεομένους Ἐλευσῖνα κατασχόντων Ἀθηναῖοι τὰς οἰκίας κατέσκαψαν καὶ τὰς (περι)οὐσίας ἐδήμευσαν, αὐτῶν δὲ θάνατον ἐψηφίσαντο καὶ ἀναγράψαντες εἰς στήλην χαλκῆν ἔστησαν ἐν πόλει παρὰ τὸν ἀρχαῖον νεών»».
στ. 277 «θὤπλα» : τὰ ὅπλα, μὲ κρᾶσιν καὶ τροπὴ τοῦ τ σὲ θ, λόγῳ τοῦ ὅτι ἡ λέξις «ὅπλον» δασύνεται.
στ. 282 «ἑπτακαίδεκ' ἀσπίδων» : «ὅτι τὰς τάξεις ἀσπίδας ἔλεγον». Εἶχε μαζί του 17 σειρὲς στρατιωτῶν. «Τὸ βάθος τῆς φρουρᾶς ἑπτακαίδεκα κατέχειν ἀσπίδας».
στ. 285 «τετραπόλει» : Ἐννοεῖ μὴ δή τρόπαιον ἐν Μαραθῶνι, τὸ κατὰ Περσῶν. Ὁ Μαραθῶν ἦταν μέρος τῆς Τετραπόλεως, ὅπου ἔλβε χώρα καὶ ἡ ἱστορικὴ μάχη τοῦ Μαραθῶνος. Οἱ ἄλλες τρεῖς πόλεις ἦταν ἡ Οἰνόη, ὁ Προβάλινθος καὶ ἡ Τρικόρυθος.
στ. 285 «τοὐμόν» : τὸ ἐμόν, μὲ κρᾶσιν, =τὸ δικόν μου. Διατηρεῖται στὴν ποντιακὴ διάλεκτον μέχρι σήμερα ἡ κτητικὴ ἀντωνυμία, ὅπως καὶ «τὸ ἡμέτερον», τὸ ἑμέτερον/τἐμέτερον ( =τὸ δικόν μας).
στ. 289 «ἐξαμπρεύσομεν» : < ἐξαναπρεύω = σύρω, ἕλκω < ἀμπρόν =τὸ σχοινὶ ποὺ ἐχρησιμοποιεῖτο γιὰ τὴν ἕλξιν βαρῶν.
στ. 290 «κανθηλίου» : τὸ κανθήλιον ἦταν τὸ καλάθι ποὺ κρεμιόταν στὶς πλευρὲς τοῦ σαμαριοῦ, ἐξ οὗ καὶ ὁ ὄνος ἐλέγετο καὶ κανθήλιον ὄνος, λόγῳ τοῦ ὅτι τὸν φόρτωναν μὲ τὰ κανθήλια αὐτά. Ἐκ τοῦ κανθηλίου ἐγεννήθη ἡ περσικὴ λέξις «çanta», ποὺ πέρασε μέσῳ τῶν Τούρκων ὡς ἀντιδάνειον στὴν ἑλληνική, ὡς τσάντα.
στ. 292 «ἐξιπώκατον» : < ἐκ + ἶπος ( =βάρος, φορτίο, κάθε τὶ ποὺ πιέζει), < ἵπτομαι =καταπιέζω, βλάπτω, ζημιώνω («μέγα δ᾽ ἴψαο λαὸν Ἀχαιῶν», Ίλιάς, Π', 237). Τὸ «ἵπτομαι» προέρχεται ἐκ τοῦ < ἴψ < Fίψ (τὸ σκουλήκι ποὺ βλάπτει τὰ φυτά καὶ γενικῶς ὁτιδήποτε βλάπτει, βλ. καὶ δ-ίψα, μὲ τροπὴ τοῦ δίγαμμα σὲ δ).
στ. 293 «βαδιστέον...φυσιτέον» : Τὰ ῥ. ἐπίθ. σὲ -τέος-α-ον δηλοῦν πὼς πρέπει τὶς νὰ πάθει ὅ,τι δηλώνει τὸ ῥῆμα· βαδιστέον, αὐτὸ ποὺ πρέπει νὰ βαδιστεῖ· φυσιτέον =πρέπει νὰ φυσηθεῖ. Ἀντιθέτως, τὰ εἰς -τος ῥ. ἐπίθετα δηλοῦν πὼς μπορεῖ κανεὶς νὰ πάθει ὅ,τι δηλοῖ τὸ ῥῆμα· βαδιστός, αὐτὸς ποὺ μπορεῖ νὰ βαδιστεῖ· φυσητός, ὁ δυνάμενος νὰ φυσηθεῖ.
( -τΕος =πρΕπει/ -τΟς =μπΟρεῖ). «Αἱ συλλαβαί, λόγον ἔχουσι», Θεαίτητος, 203, Πλάτων.
στ. 296 «ὦναξ» : ὦ ἄναξ, μὲ κρᾶσιν.
στ. 304 «φῦ φῦ» : «τὸ υ· περὶ γὰρ αὐτὰ τὰ χείλη συστολῆς γινομένης ἀξιολόγου πνίγεται καὶ στενὸς ἐκπίπτει ὁ ἦχος», Περὶ συνθέσεως ὀνομάτων, ΙΔ', Διονύσιος Ἁλικαρνασσεύς.
Ὁ Διονύσιος γράφει πὼς τὸ «υ» προφέρεται μὲ δυνατὰ σουφρωμένα τὰ χείλη καὶ ὁ ἦχος βγαίνει περιορισμένος καὶ πνιγμένος. Σὰν νὰ προσπαθεῖς νὰ πεῖς [ι] μὲ χείλη σὲ θέσι [ο]. Προφανῶς, κάτι σὰν τὸ γαλλικό –u, ἀλλὰ πολὺ πιὸ ἀνεπαίσθητο, διότι τότε δὲν θὰ εἶχε νόημα τὸ λογοπαίγνιο τοῦ Δημοσθένους «Ἀισχίνης οὐκ αἰσχύνην ἔχει». Βεβαίως τὴν λεπτὴν του αὐτὴν διαφοροποίησι ἀπὸ τὰ ὑπόλοιπα [ι] δὲν τὴν ἀντιλήφθηκαν οἱ δυτικοὶ καὶ ἀλλοῦ τὸ ὕψιλόν μας, τὸ μετέγραφαν ὡς [ι] (fio, frigo ἀντὶ φύω, φρύγω) κι ἀλλοῦ ὡς σκληρὸ [ου] (duo, sus ἀντὶ δύο, σύς). Ἀλλοῦ πάλι χρησιμοποιοῦσαν τὸ - y καὶ ἔγραφαν π.χ satyrus τὸν σάτυρον.
στ. 324 «νόμων» : ἀνέμων. Ὁ ἄνεμος ἐτυμολογεῖται ἐκ τοῦ ἐπιτατικοῦ ἀ + νέμω· «ἐστὶν ἄνεμος πλῆθός τι τῆς ξηρᾶς ἐκ γῆς ἀναθυμιάσεως κινούμενον περὶ τὴν γῆν, δῆλον ὅτι τῆς μὲν κινήσεως ἡ ἀρχὴ ἄνωθεν, τῆς δὲ ὕλης καὶ τῆς γενέσεως κάτωθεν», Μετεωρολικά, Β', 360, Ἀριστοτέλης.
Οἱ ἄνεμοι νέμονται, χωρίζονται ἀναλόγως ἀπὸ ποῦ πνέουν. «Τὰ δὲ ἐν ἀέρι πνέοντα πνεύματα καλοῦμεν ἀνέμους», Περὶ Κόσμου, 394, Ἀριστοτέλης.
στ. 349 «ἔασον» : Εἰσέρχεται ἡ κορυφαία τοῦ Χοροῦ, ἡ ὀνομαζομένη σὲ κάποιες ἐκδόσεις ὡς Στρατυλλίς, τὴν ὁποία ἔχει πιάσει κάποιος ἀπὸ τοὺς γέροντες καὶ τὴν τραβᾶ.
στ. 359 «τὰς κάλπιδας χἠμεῖς χαμᾶζ᾽» : τὰς καλπίδας καὶ ἑμεῖς χάμαζε/ χαμαί (νὰ ἀφήσουμε). Ἡ καλπὶς ἦταν ἀγγεῖον πρὸς ἄντλησιν ὕδατος, ἡ στάμνα, ἡ ὑδρία.
στ. 361 «ἔκοψεν ὥσπερ Βουπάλου» : κόπτω σημαίνει χτυπῶ, ἐκ τοῦ κτύπου/ γδούπου, κτ...κτ...γδοῦπ...γδοῦπ· κι ἀπὸ τὸ πολὺ χτύπημα τινὸς πράγματος, κατέληξε νὰ σημαίνει συνεκδοχικῶς καὶ σπάζω, τέμνω...κόβω.
Ὁ γλύπτης Βούπαλος λέγεται πὼς ἔφτιαξε ἕνα γλυπτὸν τοῦ ποιητοῦ Ἱππώνακτος μὲ τέτοιον τρόπον ποὺ γελοιοποιοῦσε τὸν ποιητή. Οἱ δυό τους εἶχαν κόντρα γιὰ τὰ μάτια μιᾶς γυναικός κι ἔτσι ὁ μὲν Ἱππώναξ τὸν σατίριζε καὶ τὸν γελοιοποιοῦσε μὲ τὰ ποιήματά του, ὁ δὲ Βούπαλος μὲ τὸ γλυπτόν του. Ὅταν ὁ Ἱππώναξ εἶδε τὸ γλυπτὸν τοῦ Βουπάλου, τοῦ «ἔκοψε μία στὴν γνάθον», κατὰ πὼς φαίνεται καὶ ἀπὸ τοὺς στίχους τοῦ Ἀριστοφάνους. Ἂναφέρονται δὲ καὶ ἄλλες ἐκδοχές, μὲ πιὸ ἄσχημον τέλος, σχετικῶς μὲ τὸ τί συνέβη ὅταν ὁ Ἱππώναξ εἶδε τὸ γλυπτόν του. Σὲ κάθε περίπτωσιν, ὅποιο κι ἄν εἶναι τὸ τέλος, εἶναι κοινὴ ἡ ἄποψις πὼς οἱ δύο ἄντρες εἶχαν μεγάλη ἀντιζηλία ποὺ ὡδήγησε σὲ βιαιοπραγία.
στ. 364 «᾽κκοκκιῶ» : ἐκκοκκιῶ = ξεριζώνω, ξεκουκουτσιάζω. Εἴτε ἐννοεῖ -τὸ πιθανότερον- ὅτι θὰ τοῦ βγάλει τὸ «γῆρας», τὰ ἄσπρα του μαλλιά δηλαδή, τρίχα-τρίχα, εἴτε -δίνεται καὶ ἡ λιγότερον πιθανὴ ἐκδοχή «ἡ μεταφορὰ ἀπὸ τῶν ῥοιῶν»- ὅτι θὰ τὸν δείρει τόσον ποὺ θὰ στάζει τὸ αἷμα του, ὅπως ὁ κὀκκινος χυμὸς τῶν ῥοδιῶν ὅταν τὰ ἐκκοκκιοῦν, ὅταν τοὺς βγάζουν τὰ σπόρια.
στ. 368 «οὐκ ἔστ᾽ ἀνὴρ Εὐριπίδου σοφώτερος ποιητής» : Ἀναφέρεται στὸν στίχον τοῦ Εὐριπίδου στὴν «Μήδεια», (408-9) : «γυναῖκες, ἐς μὲν ἔσθλ’ ἀμηχανώταται, κακῶν δὲ πάντων τέκτονες σοφώταται».
στ. 384 «ἀμβλαστάνῃς» : ἀναβλαστάνεις. Ἐπειδὴ ἦταν γέρος τὸν βρέχει γιὰ νὰ νεάσει, νὰ «ξανανεώσει/ ξανανιώσει», ὅπως ὅταν ποτίζεις τὰ ξεραμένα φυτὰ καὶ αὐτὰ ἀναβλαστάνουν.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου